Od 1 stycznia 2009 roku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stosuje wytyczne w sprawie ustalania wysokości kar pieniężnych nakładanych na przedsiębiorców naruszających prawo antymonopolowe. Mają one na celu zwiększenie transparentności w zakresie metodologii ustalania sankcji. Według Urzędu wyjaśnienia wskażą przedsiębiorcom na sposoby ustalania sankcji przez organ antymonopolowy, którą mogłoby być zagrożone działanie niezgodne z prawem.
Najpoważniejszymi, a zarazem najdotkliwiej karanymi przez Urząd są horyzontalne ograniczenia konkurencji – tzn. takie, do których dochodzi na tym samym poziomie handlu czy świadczenia usług, np. porozumienie cenowe producentów czy zmowa pomiędzy uczestnikami przetargu, oraz nadużycie pozycji dominującej mające na celu lub prowadzące do wyeliminowania całej konkurencji tzn. wszystkich znaczących konkurentów. Z kolei kary pieniężne nakładane przez UOKiK na przedsiębiorców w przypadku m.in. ustalania cen odsprzedaży towarów lub usług czy nadużywania pozycji dominującej prowadzącego do istotnego ograniczenia konkurencji na rynku, są nieco niższe. Oprócz szkodliwości naruszenia Prezes Urzędu, ustalając wysokość kary finansowej, bierze pod uwagę korzyści dla przedsiębiorcy wynikające z naruszenia przez niego prawa lub wpływ danej praktyki na rynek. Na wielkość sankcji ma również wpływ czas trwania antykonkurencyjnych zachowań przedsiębiorcy. Ustalając ostateczną kwotę Prezes Urzędu może wziąć pod uwagę także okoliczności łagodzące – np. zaprzestanie praktyki przed wszczęciem postępowania przez UOKiK, działanie pod przymusem, dobrowolne usunięcie skutków naruszenia, jak i dodatkowo obciążające przedsiębiorcę, w tym: rola lidera lub inicjatora praktyki czy wcześniejsze naruszenia zakazu praktyk ograniczających konkurencję.
O szkodliwości naruszenia decydują dwie grupy okoliczności: dotyczące natury naruszenia i czynników związanych ze specyfiką rynku oraz działalnością przedsiębiorcy. W wyniku zastosowania powyższych kryteriów ustalona zostaje kwota bazowakary. Prezes Urzędu wyróżnia trzy rodzaje naruszeń: bardzo poważne, poważne i pozostałe. Do naruszeń bardzo poważnych należą przede wszystkim szczególnie szkodliwe horyzontalne ograniczenia konkurencji – w tym porozumienia cenowe, zmowy przetargowe, podział rynku oraz kolektywne bojkoty, jak również przypadki nadużywania pozycji dominującej mające na celu lub prowadzące do eliminacji konkurencji na rynku. Do drugiej grupy należą przede wszystkim porozumienia horyzontalne niezaliczane do najpoważniejszych naruszeń, porozumienia pionowe wpływające na cenę lub warunki oferowania produktu, przypadki nadużywania pozycji dominującej mające na celu lub prowadzące do istotnego ograniczenia konkurencji lub dotkliwej eksploatacji kontrahentów lub konsumentów. Natomiast pozostałe naruszenia to np. porozumienia wertykalne, które nie dotyczą ceny lub możliwości odsprzedaży towaru, jak również przypadki nadużywania pozycji dominującej o mniejszej wadze. Ważnym jest, iż natura naruszenia znajduje odzwierciedlenie w wysokości kary w ten sposób, że wyjściowa kwota jest podstawą do dalszych obliczeń dla poszczególnego rodzaju naruszeń i kształtuje się następująco:
- powyżej 1%, jednak nie więcej niż 3% przychodu dla naruszeń bardzo poważnych,
- powyżej 0,2%, jednak nie więcej niż 1% przychodu dla naruszeń poważnych,
- powyżej 0,01%, jednak nie więcej niż 0,2% przychodu dla naruszeń pozostałych.
Wymiar kary pieniężnej uzależniany jest od wpływu naruszenia na rynek: im większe natężenie negatywnych efektów związanych z naruszeniem lub im wyższe korzyści czerpie z niego przedsiębiorca, tym wyższa jest kara. Uwzględniając okres trwania naruszenia, Prezes Urzędu może także zwiększyć kwotę bazową, jeżeli długotrwałość stosowania praktyki ograniczającej konkurencję prowadzi do zwielokrotnienia jej negatywnych skutków – w szczególności, gdy wpływa na wysokość korzyści uzyskiwanych przez przedsiębiorcę dopuszczającego się naruszenia lub szkody ponoszone przez innych uczestników rynku. Jako długotrwałe traktowane są naruszenia trwające dłużej niż rok. Maksymalnie kwota bazowa może zostać powiększona o 200% kwoty bazowej w przypadku porozumień ograniczających konkurencję oraz o 100% w przypadku nadużywania pozycji dominującej.
Okoliczności łagodzące i obciążające są oceniane łącznie, indywidualnie dla każdej sprawy oraz dla każdego przedsiębiorcy. Poszczególne okoliczności łagodzące lub obciążające mogą mieć różną wagę. Ustalona na wcześniejszym etapie wysokość kary może ulec zwiększeniu/zmniejszeniu maksymalnie o 50%. Jako okoliczności łagodzące traktowane są w szczególności bierna rola w naruszeniu – w tym unikanie przez przedsiębiorcę wprowadzenia w życie postanowień porozumienia ograniczającego konkurencję, działanie pod przymusem, dobrowolne usunięcie skutków naruszenia, zaniechanie przez przedsiębiorcę stosowania praktyki ograniczającej konkurencję przed wszczęciem postępowania antymonopolowego, bądź niezwłocznie po jego wszczęciu, a także współpraca z Prezesem Urzędu w toku postępowania, w szczególności przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania. Natomiast jako okoliczności obciążające traktowane są w szczególności: rola lidera lub inicjatora praktyki ograniczającej konkurencję, przymuszanie, wywieranie presji lub stosowanie środków odwetowych w stosunku do innych przedsiębiorców, mające na celu wprowadzenie w życie lub kontynuowanie naruszenia, a także uprzednie naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję i umyślność naruszenia.
Nałożona kara nie może przekraczać 10% przychodów przedsiębiorcy w roku poprzedzającym wydanie decyzji. Jeżeli wysokość kary ustalona na podstawie wyjaśnień przekracza tę wartość, karę nakłada się w maksymalnej wysokości. Należy jednak pamiętać, iż Prezes Urzędu może nałożyć karę w szczególnie niskiej wysokości, jeśli wystąpią okoliczności, które w ocenie Prezesa Urzędu zapewnią, iż kara w niższej wysokości spełni swoje cele.
