Minister Krzysztof Kwiatkowski powiedział, że na kompleksową nowelizację swojej ustawy Służba Więzienna czekała od 1996 r.. Nowe regulacje dostosują przepisy do wymogów prawa Unii Europejskiej, a także do standardów obowiązujących w innych służbach mundurowych.
Nowe przepisy wymieniają m.in. jako jedno z podstawowych zadań Służby Więziennej humanitarne traktowanie osób pozbawionych wolności. Za nieprzestrzeganie przez funkcjonariuszy ustawowych wytycznych, a w szczególności właśnie za niehumanitarne traktowanie, uwłaczające godności osadzonego, grożą sankcje dyscyplinarne. Nowelizacja ustawy określa również szczegółowe warunki stosowania środków przymusu bezpośredniego, które mogą zostać użyte przez strażników zarówno wobec osadzonych, jak i osób, które ich odwiedzają, a poważnie zakłócają porządek w więzieniu. Nowe przepisy mówią o normach regulujących prawo użycia broni przez funkcjonariuszy. Ustawa szczegółowo wymienia 8 sytuacji, w których funkcjonariusz ma prawo do użycia broni palnej lub odpowiednio przeszklonego psa służbowego. Nowa ustawa zmienia również zasady określające odpowiedzialność dyscyplinarną funkcjonariuszy.
Zlikwidowane zostały sądy dyscyplinarne, ponieważ ich funkcjonowanie nie sprawdziło się w praktyce. Orzeczenia zapadłe przed tymi sądami były często kwestionowane przez sądy administracyjne, zaś w skład sądów dyscyplinarnych wchodziły osoby nie posiadające wiedzy prawniczej. Ustawa wprowadza natomiast instytucję rzecznika dyscyplinarnego, który gwarantować będzie praworządność i sprawny przebieg postępowania. Tym samym, uproszczono samo postępowanie dyscyplinarne wraz z możliwością dobrowolnego poddania się karze.
W nowelizacji ustawy wprowadzone zostały nowe zasady przyjmowania do służby. W ustawie zapisano, iż kandydat musi poddać się między innymi procedurze sprawdzającej i otrzymać poświadczenie bezpieczeństwa na mocy ustawy o ochronie tajemnicy. Pracownikowi wykonującemu zadania służbowe w stałym i bezpośrednim kontakcie z więźniami przysługiwać będą dodatkowe przywileje. Minister Sprawiedliwości wytłumaczył, iż do ustawy przeniesiono rozwiązania obowiązujące w UE, które dotyczą uprawnień socjalnych. Chodzi np. o czas pełnienia służby, jej rozkład, urlop, nadgodziny czy uprawnienia związane z rodzicielstwem.
Ustawa określa także sytuacje zmiany stosunku służbowego, związane z mianowaniem funkcjonariuszy na określone stanowiska, a także z nadawaniem im stopni Służby Więziennej oraz przysługujące im uposażenie zasadnicze i dodatki do niego. Przepisy mówią tez o rodzajach szkoleń, jakie musi ukończyć funkcjonariusz, by zostać mianowanym na wyższe stanowisko służbowe. Aby skutecznie móc reformować Służbę Więzienną powołano w Ministerstwie Sprawiedliwości Radę Polityki Penitencjarnej. Jej zadaniem będzie ocena bieżącej polityki penitencjarnej, przygotowywanie i wspieranie badań naukowych dotyczących więziennictwa oraz inicjacja kierunków zmian. W skład Rady wchodzą przedstawiciele resortu sprawiedliwości, Służby Więziennej, nauki i organizacji pozarządowych.
