Zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wspólność ustawowa powstaje z mocy samego prawa wraz z momentem zawarcia małżeństwa, oczywiście o ile wcześniej małżonkowie nie zawarli umowy majątkowej. Taki stan rzeczy rodzi pewne konsekwencje prawne, które należałoby wyjaśnić. Po pierwsze, wspólność taka oznacza, że istnieje system, który reguluje stosunki między małżonkami ze względu na ich uprawnienia do poszczególnych praw majątkowych. W systemie ustawowej wspólności majątkowej mogą istnieć aż trzy majątki:
- Majątek wspólny.
- Majątek osobisty męża.
- Majątek osobisty żony.
W skład majątku wspólnego małżonków wchodzić będą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej (tj. co do zasady w czasie trwania małżeństwa, chyba że małżonkowie zawrą odpowiednią umowę majątkową). Art. 31 § 2 KRO przykładowo wylicza przedmioty majątkowe, które będą wchodziły do majątku wspólnego, będą nimi: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego i z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Zatem jeżeli jakakolwiek nieruchomość zostałaby odpłatnie nabyta w czasie trwania małżeństwa, nawet przez jednego małżonka, to i tak wchodziłaby ona do ich majątku wspólnego- oczywiście dokonanie takiej czynności prawnej wymagałoby to uzyskania zgody drugiego małżonka. Podobnie będzie z innymi rzeczami, dla przykładu nabyty w trakcie trwania małżeństwa samochód będzie także stanowić majątek wspólny małżonków. Co ciekawe, przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez jednego z małżonków, uzyskane z przestępstwa, także wchodzą w skład omawianego majątku. Pamiętajmy jednak, że w praktyce wszelkie środki wchodzące w skład majątku wspólnego mogą jednak znajdować się w wyłącznej gestii tylko jednego małżonka, np. zarobki wpływają na konto otwarte tylko na nazwisko małżonka będącego pracownikiem, właścicielem samochodu może być tylko jeden z małżonków (jak najczęściej wynika to z posiadanych dokumentów).
Jak podaje H. Dolecki: „Skład i zakres majątku wspólnego. Składnikami majątku wspólnego są majątkowe prawa podmiotowe o charakterze zarówno bezwzględnym, jak i względnym, a w szczególności prawa rzeczowe i wierzytelności. Przedmioty wchodzące w skład majątku wspólnego podzielić można na dwie grupy: przedmioty wchodzące do tego majątku na podstawie przepisów KRiO oraz przedmioty zaliczane do majątku wspólnego na innej podstawie prawnej. Przepis art. 31 § 2 KRiO wskazuje trzy wybrane kategorie składników tego majątku, a ponadto należą do niego wszystkie inne przedmioty majątkowe, z wyjątkiem tych, które zostały enumeratywnie wskazane w art. 33 KRiO jako składniki majątku osobistego. Istnieje zatem ogólna reguła nakazująca zaliczać do majątku wspólnego te składniki, które zostały nabyte w czasie trwania wspólności zarówno przez oboje, jak i jedno z małżonków i to niezależnie od środków, za które zostały nabyte, a które nie zostały na określonej podstawie wyraźnie zaliczone do majątku osobistego”.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2012 r. (sygn. akt II CSK 363/11), o zaliczeniu poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego lub majątku osobistego (odrębnego) małżonków nie decydują złożone przez nich oświadczenia, że nabywany przedmiot wchodzi w skład określonej masy majątkowej, gdyż samo takie oświadczenie – w razie pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej – nie może stanowczo wyłączać skutków wynikających z przepisów art. 31-34 KRiO. Przynależności konkretnego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego albo osobistego nie może zatem przesądzać ocena przez sąd przesłanek sposobu wyrażania woli osoby dokonującej czynności prawnej, ani przesłanek tłumaczenia oświadczeń woli oraz badania zgodnego zamiaru stron i celu umowy. Sąd ten stwierdza jednocześnie, że pojęcie "majątku wspólnego" jest nierozerwalnie związane z istnieniem zarówno węzła wspólności majątkowej o charakterze łącznym – gdy trwa wspólność ustawowa, jak również ułamkowym – od chwili ustania wspólności ustawowej i przekształcenia jej we wspólność ułamkową. Pojęciem "majątku wspólnego" można posługiwać się tylko do czasu zniesienia wspólności ułamkowej orzeczeniem sądu bądź umową zawartą między małżonkami. Dopiero z chwilą dokonania umownego bądź sądowego podziału majątku wspólnego, tj. zniesienia stosunku współwłasności, przestaje istnieć majątek wspólny obejmujący przedmioty nabyte przez małżonków od chwili powstania do chwili ustania wspólności ustawowej.
