Sądem właściwym rzeczowo do rozpoznania tego typu spraw jest sąd okręgowy (art. 17 pkt 1 k.p.c.). Za trafne uznać należy stanowisko, że orzeczenie sądu kościelnego o ustaniu małżeństwa kanonicznego nie ma wpływu na małżeństwo świeckie (wyrok SN z dnia 17 listopada 2000 r., V CKN 1364/00, OSNC 2001, nr 9, poz. 126, z glosą B. Rakoczego, PiP 2002, z. 1, s. 110).
Małżeństwo nie może zostać unieważnione po jego ustaniu, jednakże występują dwa wyjątki od tejże zasady – małżeństwo zawarte między krewnymi w linii prostej, między rodzeństwem oraz przez osobę pozostającą w związku małżeńskim w chwili zawarcia małżeństwa może zostać unieważnione także po jego ustaniu. Są to bodaj małżeństwa napiętnowane społecznie, a także karane sankcjami karnymi.
Jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, po śmierci drugiego małżonka w jego miejsce wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. W przypadku śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni.
Sąd w wyroku unieważniającym małżeństwo jest zobowiązany orzec, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Przepisy o unieważnieniu małżeństwa nie zawierają normy, która umożliwiałaby – na zgodne żądanie małżonków – zaniechanie orzekania o złej wierze, tak jak ma to miejsce w przypadku orzekania o winie w procesie rozwodowym. Tak więc sąd jest zobowiązany orzec o złej wierze małżonków w chwili zawarcia małżeństwa nawet wbrew woli małżonków.
Unieważnienie małżeństwa nie ma wpływu na status dzieci urodzonych w czasie jego trwania. Unieważnienie małżeństwa powoduje ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej (ustawowej lub umownej). W wyroku unieważniającym małżeństwo sąd orzeka także o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego przez małżonków mieszkania, na czas wspólnego w nim zamieszkania. Po unieważnieniu małżeństwa każdy z małżonków powraca do stanu cywilnego, który posiadał przed jego zawarciem. Tak więc osoby, dla których unieważnione małżeństwo było pierwszym związkiem, traktuje się jakby nigdy nie zawarły małżeństwa. Unieważnienie małżeństwa działa ex tunc w stosunku do osobistych praw i obowiązków małżeńskich.
Źródło:
– ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.),
– „Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz” Henryk Dolecki (red.), Tomasz Sokołowski (red.), Marek Andrzejewski, Anita Lutkiewicz-Rucińska, Adam Olejniczak.
Karolina Filipek
studentka IV roku prawa na Uniwersytecie Śląskim
