Zasadniczo przedmiotem alimentów są świadczenia o charakterze pieniężnym, nierzadko jednak sądy zasądzają alimenty pod zupełnie inną postacią. Przykładowo spełnienie zadość nałożonemu obowiązkowi alimentacyjnemu będzie miało miejsce, gdy zobowiązany zakupi uprawnionemu jedzenie, ubrania, środki czystości czy leki. Oczywiście taki przedmiot alimentów powinien wynikać bezpośrednio z orzeczenia sądowego nakładającego omawiany obowiązek. Zgodnie z wyrokiem WSA w Łodzi z dnia 28 października 2010 r. (sygn. akt II SA/Łd 1000/10), obowiązek opieki nad członkiem rodziny, jakim jest małżonek, nie może być wywodzony tylko i wyłącznie z obowiązku alimentacyjnego, przewidzianego w normach KRiO, a w szczególności z art. 128 KRiO, który stanowi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Rzeczony obowiązek wynika także z regulacji art. 23 i 27 KRiO, które to przepisy stanowią, że małżonkowie są zobowiązani do współdziałania dla dobra rodziny oraz zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli oraz, co istotne, do wzajemnej pomocy, pod pojęciem której należy rozumieć także pomoc w przypadku choroby. O ile faktem jest, że ustawodawca nie posłużył się dla regulacji wzajemnych obowiązków między małżonkami pojęciem obowiązku alimentacyjnego, to przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego należy stosować bądź wprost, bądź w drodze analogii także w przypadku rozważania wzajemnych obowiązków między małżonkami, w tym do obowiązku opieki na chorym, niepełnosprawnym małżonkiem.
Zgodnie z treścią art. 129 KRiO, obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Z drugiej strony powinniśmy pamiętać również o wyjątku od powyższej zasady, bowiem obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.
Obowiązek alimentacyjny znajduje zastosowanie także w przypadku adopcji. W zależności od tego z jakim rodzajem przysposobienia mamy do czynienia, różne będą skutki alimentacyjne w tym zakresie. Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego, a obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w ostatniej kolejności. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przysposobienie nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a tym drugim małżonkiem i jego krewnymi. Sam fakt rozwiązania przysposobienia w interesie dziecka (pozwanej) nie może przesądzać o konieczności utrzymania obowiązku alimentacyjnego na jego rzecz. Kolejność obowiązku alimentacyjnego przewidziana w art. 131 § 1 KRiO obowiązuje również i po rozwiązaniu przysposobienia, jeżeli obowiązek alimentacyjny zostanie utrzymany. Z tego przeto m.in. aspektu nie mogą być obojętne dla oceny "stosownych okoliczności" również stan majątkowy i możliwości zarobkowe przysposabiających.
Ustawodawca przewidział ścisłą kolejność zaspokajania uprawnionego do alimentów. Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Zdaniem Sądu Najwyższego okoliczność, iż małoletni powód pobiera świadczenia z funduszu alimentacyjnego wobec niemożliwości wyegzekwowania alimentów zasądzonych od ojca, nie stoi w zasadzie na przeszkodzie do dochodzenia uzupełniających alimentów od dziadków na podstawie art. 132 KRiO, jeżeli usprawiedliwione potrzeby małoletniego nie są w całości zaspokojone. Zasądzenie jednak alimentów od dziadków powinno nastąpić w takiej wysokości, aby w związku z art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym małoletni nie został pozbawiony świadczeń z funduszu alimentacyjnego (por. wyrok SN z 6.03.1980 r. sygn. akt IV CR 129/80).
Obowiązek alimentacyjny w dużej części dotyczy łożenia na dzieci, szczególnie gdy nastąpiło rozwiązanie małżeństwa. Temat alimentów na wspólne małoletnie dzieci (nawet te dorosłe) został poruszony w innym artykule. Warto jednak wspomnieć, że obowiązek dostarczania, w ramach obowiązku alimentacyjnego środków utrzymania i wychowania przez rodziców na rzecz dziecka nie obejmuje świadczeń zwyczajowo przyjętych i życiowo celowych, ale niesłużących zaspokajaniu bieżących usprawiedliwionych potrzeb usprawnionego. Stosunek alimentacyjny jako rodzaj stosunku cywilnoprawnego powoduje, że jeden podmiot ma prawo domagać się dostarczenia środków utrzymania, natomiast drugi z podmiotów obowiązany jest żądanie to zaspokoić. Wypełnianie obowiązku alimentacyjnego może przybrać postać zarówno świadczeń dobrowolnych, jak i w następstwie dochodzenia ich przed sądem. Uprawniony i zobowiązany do alimentacji mogą w szczególności ustalić rodzaj i zakres świadczenia w umowie zawartej na zasadach ogólnych, w ugodzie zawartej przed mediatorem, w toku posiedzenia pojednawczego, czy wreszcie w trybie procesowym przed sądem.
W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty. Bardzo ważną kwestią jest także to, że obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego.
Zgodnie z treścią art. 140 KRiO, osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić. Roszczenie takie przedawnia się z upływem lat trzech. Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to jednak obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.
