Kilka słów o działalności stowarzyszeń branżowych
Stowarzyszenia branżowe są coraz popularniejszą formą koncentracji interesów gospodarczych. Ponieważ jednak ułatwiają one kontakty konkurujących ze sobą przedsiębiorców, z ich działalnością wiążą się określone zagadnienia z zakresu prawa ochrony konkurencji. W orzecznictwie działalność stowarzyszeń branżowych rozpatrywana jest w kontekście jej zgodności z art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, tj. z zakazem zawierania porozumień ograniczających konkurencję.
Przedsiębiorcy uczestniczący w pracach stowarzyszeń branżowych powinni:
• zapewnić obecność prawnika w trakcie spotkań członków stowarzyszenia;
• upewnić się, że statut stowarzyszenia nie zawiera antykonkurencyjnych zapisów, dotyczących w szczególności ograniczenia prawa przystępowania do prac stowarzyszenia;
• zachować ostrożność przy wdrażaniu wspólnych standardów dla branży czy produktów.
Nie powinni zaś:
• prowadzić rozmów na temat wysokości stosowanych cen, polityki cenowej, zysków, stopy zwrotu, kosztów, planowanych inwestycji itp.;
• przekazywać – bez konsultacji z prawnikiem – poufnych informacji dotyczących działalności ich firmy;
• podejmować – bez konsultacji z prawnikiem – dyskusji dotyczących ograniczenia określonego zakresu działalności ich firm na rzecz stowarzyszenia.
Rozmowy z konkurentami dotyczące poparcia, sprzeciwu czy zmiany polityki rządu lub przepisów prawa są dopuszczalne.
Rekomendowanie cen przez stowarzyszenia branżowe – dotychczasowa praktyka orzecznicza Prezesa UOKiK
W niniejszym tekście skupimy się tylko na jednym wycinku działalności stowarzyszeń branżowych, a mianowicie na rekomendacjach cenowych przyjmowanych przez takie stowarzyszenia.
Z dotychczasowego orzecznictwa Prezesa UOKiK wynikało w sposób jednolity, że opracowywanie przez stowarzyszenia branżowe rekomendacji cenowych dla uczestników danej branży jest praktyką zakazaną. Prezes UOKiK wychodzi z założenia, że stowarzyszenia branżowe realizują wspólne interesy swoich członków, którzy są wobec siebie konkurentami. Jeśli zatem stowarzyszenie podejmuje działania mające na celu koordynację działań konkurentów – np. w postaci ujednolicenia cen – to takie działania mają antykonkurencyjny wymiar. Stanowią bowiem realizację interesów branży kosztem ich klientów (w szczególności konsumentów).
Taki pogląd znalazł wyraz w szeregu decyzji Prezesa UOKiK, w których zakwestionował on działalność m.in. następujących stowarzyszeń:
• Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich w związku z rekomendowaniem cen za przeniesienie praw autorskich do zdjęć (Decyzja Nr RPZ-26/2010);
• związku skupiającego warsztaty samochodowe w związku z rekomendowaniem cen, na podstawie których warsztaty powinny rozliczać godzinę pracy w przypadku napraw bezgotówkowych (tzn. kiedy rozliczenie następuje bezpośrednio między warsztatem a ubezpieczycielem) (RKT-22/2009);
• Izby Lekarsko-Weterynaryjnej w związku z rekomendowaniem swoim członkom cen minimalnych za usługi weterynaryjne (RPZ-10/2005)
• Polskiego Związku Solaryjnego w związku z rekomendowaniem swoim członkom cen minimalnych za usługę solarium (RPZ-26/2009);
• stowarzyszenia przewodników tatrzańskich (RKT-50/2011) oraz stowarzyszenia przewodników beskidzkich (RKR-12/2011) w związku z rekomendowaniem cen, po jakich przewodnicy górscy powinni obsługiwać swoich klientów.
Wspomniana praktyka orzecznicza Prezesa UOKiK pozostaje w zgodzie z bogatym orzecznictwem unijnym. Przykładowo w sprawie Fedetab Trybunał uznał, że szczegółowe, choćby niewiążące wytyczne stowarzyszenia branżowego, kierowane do producentów tytoniu, dotyczące m.in. ograniczeń w akceptacji dystrybutorów, ich klasyfikacji oraz standardowych warunków płatności, miały na celu ograniczenie konkurencji. Ponadto w decyzjach Komisji za antykonkurencyjne uznawano także niewiążące rekomendacje stowarzyszeń branżowych, choćby pośrednio związane z polityką cenową ich członków .
Zmiana podejścia UOKiK do rekomendacji cenowych stowarzyszeń?
Tymczasem w decyzji z 29 listopada 2011 roku (Delegatura w Katowicach, RKT-37/2011) Prezes UOKiK zmienił swoje dotychczasowe podejście. Uznał, że opublikowanie przez Zarząd Koła Przewodników Sudeckich cennika z rekomendowanymi cenami, po jakich przewodnicy sudeccy winni obsługiwać turystów, jest dopuszczalne. Okolicznością przesądzającą o tym, że stowarzyszenie było uprawnione do opublikowania listy cen rekomendowanych, był zdaniem Urzędu fakt, że cennik ten został przygotowany i opublikowany w związku z licznymi zapytaniami ze strony biur podróży i innych kontrahentów. A zatem przygotowanie i opublikowanie cennika zostało niejako wymuszone przez stronę popytową rynku i nastąpiło w jej interesie, gdyż pozwalało „konsumentom lepiej zorientować się w sytuacji rynkowej”. Ponadto treść cennika wskazywała, że podane w nim ceny nie są w żaden sposób wiążące dla przewodników. Powyższe okoliczności doprowadziły Prezesa UOKiK do wniosku, że decyzja związku przedsiębiorców nie miała na celu ograniczenia konkurencji. Przeprowadzona przez UOKiK analiza wykazała też, że po publikacji cennika ceny na rynku się nie zmieniły. W konsekwencji Prezes UOKiK umorzył postępowanie antymonopolowe jako bezprzedmiotowe.
Na marginesie warto dodać, że w europejskiej sprawie Woodpulp fakt, iż to klienci wymusili na producentach pulpy drzewnej podawanie do publicznej wiadomości planowanych cen sprzedaży tego surowca, został potraktowany przez Trybunał jako jedna z okoliczności świadczących o tym, że celem porozumienia nie było – wbrew temu, co przyjęła Komisja Europejska – ograniczenie konkurencji.
Powstaje pytanie, na ile omówiona decyzja Prezesa UOKiK jest wyrazem nowej tendencji do łagodniejszego traktowania rekomendowania cen przez stowarzyszenia branżowe, a na ile jedynie uwzględnieniem specyficznych okoliczności danej sprawy.
Otóż wydaje się, że mamy tu raczej do czynienia z uwzględnieniem specyficznych okoliczności faktycznych w danej sprawie. W mojej ocenie nie ulega zmianie zasada, iż stowarzyszenia branżowe nie powinny rekomendować swoim członkom cen sprzedaży. Niemniej decyzja w sprawie stowarzyszenia przewodników sudeckich otwiera drogę do prób racjonalnego uzasadniania praktyk cenowych stosowanych przez stowarzyszenia branżowe. Jeśli w danej sprawie uda się wykazać, że określone działanie nie jest przede wszystkim nastawione na polepszenie sytuacji gospodarczej członków stowarzyszenia, ale ma na celu zapewnienie – w rozsądny sposób – także odpowiednich korzyści ich klientom, wówczas szansa na powodzenie w ewentualnym postępowaniu antymonopolowym rośnie.
Wnioski
Z dotychczasowej praktyki orzeczniczej Prezesa UOKiK wynika, że rekomendowanie przez stowarzyszenia branżowe cen stosowanych przez ich członków jest surowo zakazane. Decyzja Prezesa UOKiK z 29 listopada 2011 roku umarzająca postępowanie antymonopolowe w sprawie opublikowania przez Zarząd Koła Przewodników Sudeckich cennika z rekomendowanymi cenami nie zmienia tej zasady. Niemniej pokazuje, że podejście UOKiK staje się bardziej elastyczne, a Urząd jest skłonny uwzględniać racjonalne uzasadnienie dla specyficznych okoliczności danej sprawy.
Antoni Bolecki, Zespół Prawa Konkurencji kancelarii Wardyński i Wspólnicy
www.portalprocesowy.pl
