Gmina ma pozycję monopolisty w zakresie działalności organizacyjnej podejmowanej dla utrzymania porządku i czystości na podległym jej obszarze, co wynika nie tylko z powyższego aktu prawnego ale także z ustawy o samorządzie gminnym. Gminy mają zatem obowiązek zapewnić czystość i porządek na swoim terenie oraz tworzyć warunki niezbędne do ich utrzymania, w szczególności tworząc warunki do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku lub zapewniając wykonanie tych prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku albo zapewniając wykonanie tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych. Należy jednak pamiętać, że wykonując te zadania, gmina jest również przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, co oznacza, że ma obowiązek ich przestrzegania. Regulamin utrzymania czystości i porządku nie może być wykorzystywany do zabezpieczenia interesów komunalnych jednostek organizacyjnych zajmujących się działalnością w zakresie utrzymania czystości i porządku.
Zgodnie z treścią art. 6c omawianej ustawy, gminy są obowiązane do zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Rada gminy może, w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego, postanowić o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne.
W praktyce gospodarka odpadami komunalnymi wykonywana jest przez wyspecjalizowane firmy usługowe. Jednocześnie ich praca podlega ciągłej kontroli, tak aby powierzone zadania były wykonywane jak najlepiej. Kontrola przestrzegania i stosowania przepisów ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach należy do obowiązków wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Powyższe podmioty mogą oczywiście występować z wnioskami do właściwego miejscowo komendanta Policji o pomoc, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia czynności kontrolnych. Na wniosek wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwy miejscowo komendant Policji jest obowiązany do zapewnienia kontrolującym pomocy Policji w toku wykonywania czynności kontrolnych.
Ustawodawca przewidział także rozliczne kary, głównie natury pieniężnej, za nieprzestrzeganie zasad prawidłowej gospodarki odpadami komunalnymi. Dla przykładu, przedsiębiorca odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, który:
- odbiera odpady komunalne bez wymaganego wpisu do rejestru działalności regulowanej – podlega karze pieniężnej w wysokości 5.000 zł za pierwszy miesiąc wykonywania działalności bez wymaganego wpisu do rejestru oraz 10.000 zł za każdy kolejny miesiąc wykonywania działalności bez wymaganego wpisu do rejestru;
- miesza selektywnie zebrane odpady komunalne ze zmieszanymi odpadami komunalnymi – podlega karze pieniężnej w wysokości od 10.000 zł do 50.000 zł;
- nie przekazuje odebranych od właścicieli nieruchomości zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych – podlega karze pieniężnej w wysokości od 500 zł do 2.000 zł za pierwszy ujawniony przypadek;
- przekazuje nierzetelne sprawozdanie – podlega karze pieniężnej w wysokości od 500 zł do 5.000 zł;
- przekazuje po terminie sprawozdanie – podlega karze pieniężnej w wysokości 100 zł za każdy dzień opóźnienia.
Z kolei art. 10 ustawy wskazuje, że każdy kto prowadzi działalność usługową w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi bez wymaganego zezwolenia, podlega karze aresztu lub karze grzywny.
