W pierwszej kolejności ustalmy kim jest cudzoziemca w rozumieniu powołanej ustawy. Jest to osoba niebędąca obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej; obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym; obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej; członkiem rodziny tak określonych cudzoziemców, który do nich dołącza lub z nimi przebywa. Nowa ustawa sankcjonuje przede wszystkim osoby zatrudniające nielegalnie cudzoziemców, warto zatem przyjrzeć się bliżej jak wygląda odpowiedzialność takich „pracodawców”. Zgodnie z art. 9 i n. ustawy, kto powierza, w tym samym czasie, wykonywanie pracy wielu cudzoziemcom przebywającym bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Tej samej karze podlega, kto powierza wykonywanie pracy małoletniemu cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Kto powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w warunkach szczególnego wykorzystania, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega, kto powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będącemu pokrzywdzonym przestępstwem określonym w art. 189a § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (handel ludźmi). Kto uporczywie powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez powierzającego wykonywanie pracy działalnością gospodarczą, podlega karze grzywny do 10.000 zł. Podżeganie i pomocnictwo do wyżej określonego czynu są karalne.
Odpowiedzialność cudzoziemcy wykonującego nielegalnie pracę w Polsce jest na tym tle dużo niższa. Zgodnie bowiem z art. 120 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, cudzoziemiec, który nielegalnie wykonuje pracę, podlega karze grzywny nie niższej niż 1.000 zł. Dodatkową sankcją za pracę na czarno może być wydalenie cudzoziemca z Polski. Powyższe kary nie są jednak na tyle skuteczne, aby zmniejszyć szarą strefę zatrudnienia cudzoziemców – głównie ze względu na trudności w ustaleniu nielegalnego podjęcia pracy. Niedawno uchwalona ustawa ma jednak to zmienić.
