Podstawowym celem postępowania przyspieszonego jest uzyskanie większej skuteczności w zakresie reakcji na czyny zabronione stanowiące wykroczenia. Prowadzenie postępowania w zwyczajnym trybie w odniesieniu do niektórych kategorii wykroczeń byłoby niekiedy bardzo trudne, stąd też decyzja ustawodawcy o zastosowaniu szczególnej procedury.
Postępowanie przyspieszone stosuje się do osób niemających stałego miejsca zamieszkania lub miejsca stałego pobytu, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione. Powyższa procedura ma także zastosowanie również względem osób przebywających jedynie czasowo na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione. Postępowanie przyspieszone stosuje się także wobec sprawców wykroczeń popełnionych w związku z imprezą masową, określoną w przepisach o bezpieczeństwie imprez masowych:
- przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu, określonych w art. 50, 51 i 52a Kodeksu wykroczeń (zbiegowisko publiczne, zakłócanie spokoju, nawoływanie do popełnienia przestępstwa);
- przeciwko mieniu i urządzeniom użytku publicznego, określonych w art. 124 i 143 Kodeksu wykroczeń (niszczenie cudzej rzeczy, utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania z rzeczy publicznej).
Pojawienie się przestępstw z powyższego wyliczenia nie gwarantuje jednak automatycznego zastosowania przyspieszonej procedury orzeczniczej. W postępowaniu przyspieszonym orzeka się bowiem tylko wtedy, gdy sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia i niezwłocznie doprowadzono go do sądu. Zatrzymanemu w postępowaniu przyspieszonym nie służy prawo zażalenia na zasadność i legalność zatrzymania. Ma jednak prawo domagania się odszkodowania i zadośćuczynienia za oczywiście niesłuszne zatrzymanie oraz osadzenie w zakładzie karnym, jeżeli następnie został wydany wyrok uniewinniający lub umorzono postępowanie.
W postępowaniu przyspieszonym:
- wniosek o ukaranie może przybrać ograniczoną do niezbędnego minimum formę, może też być złożony ustnie do protokołu;
- sąd bez zbędnej zwłoki przystępuje do rozpoznania sprawy, zaznaczając w protokole, że prowadzi ją w trybie przyspieszonym oraz odnotowując godzinę doprowadzenia obwinionego;
- sąd zobowiązuje obwinionego do pozostania do dyspozycji sądu do zakończenia rozprawy pod rygorem wydania orzeczenia pod jego nieobecność; tak wydanego wyroku nie uważa się za zaoczny;
- w razie przerwania rozprawy na okres dłuższy niż 3 dni sprawę rozpoznaje się w postępowaniu zwyczajnym;
- w razie wydania wyroku pod nieobecność obwinionego uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu, w pozostałych wypadkach uzasadnienie wyroku sporządza się tylko na wniosek strony złożony ustnie do protokołu rozprawy bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku;
- termin do wniesienia środka odwoławczego wynosi 3 dni od daty ogłoszenia rozstrzygnięcia, gdy uzasadnienie sporządza się z urzędu, a w pozostałych przypadkach – 3 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem;
- sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę najpóźniej w ciągu miesiąca od daty jej wpływu do tego sądu.
