Istota nakazu zapłaty
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 czerwca 2013 roku (sygn. akt I CSK 644/12) podkreślił, że prawomocne nakazy zapłaty mają moc wyroków (art. 3532 k.p.c.). Z tego względu nakaz zapłaty zasądzający świadczenie stwarza powagę rzeczy osądzonej co do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którego wynika zasądzone roszczenie.
Jak wskazano w literaturze przedmiotu, nakaz zapłaty jest orzeczeniem o charakterze merytorycznym, rozstrzygającym sprawę co do istoty (zob. m.in. S. Dalka (w:) System prawa procesowego cywilnego, t. 2, Postępowanie rozpoznawcze przed sądami pierwszej instancji, red. Z. Resich, Ossolineum 1987, s. 581; A. Góra-Błaszczykowska, Orzeczenia w procesie cywilnym. Artykuły 316-366. Komentarz, Warszawa 2003, s. 144; M. Manowska, Postępowanie nakazowe i upominawcze, Warszawa 2001, s. 134; M. Manowska, Nakazy zapłaty w postępowaniu nakazowym jako merytoryczne orzeczenia sądu (w:) Proces cywilny. Nauka – kodyfikacja – praktyka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Feliksowi Zedlerowi, Warszawa 2012, s. 219). Przypomina on tym samym wyrok, choć różni się od niego w szczególności brakiem formy solennej oraz sposobem wydania. O ile bowiem wyrok wydawany jest przez sąd w zasadzie po przeprowadzeniu rozprawy, to w przypadku nakazu zapłaty bezwzględną regułą jest to, że wydawany jest on na posiedzeniu niejawnym. (Por. A. Jakubecki, Komentarz do art. 3531Kodeksu postępowania cywilnego, (w: ) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, pod red. H. Doleckiego, wyd. 2 Warszawa 2010.)
Cechą charakterystyczną nakazu zapłaty jest również to, że jest on wydawany tylko w przypadku uwzględnienia powództwa. Oddalenie powództwa następuje zaś w wyroku. Ta cecha nakazu określana bywa mianem "jednostronności". (Podobnie T. Ereciński (w:) T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, K. Weitz, P. Grzegorczyk, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. 2, red. T. Ereciński, Warszawa 2012, s. 106. Zobacz A. Jakubecki, Komentarz do art. 3531Kodeksu postępowania cywilnego, (w: ) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, pod red. H. Doleckiego, wyd. 2 Warszawa 2010.)
Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym
Zgodnie z treścią art. 491 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (dalej zwanej k.p.c.) sąd wydając nakaz zapłaty orzeka, że pozwany ma w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie zarzuty). Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku może być w formie skróconej umieszczony na ich odpisie .
Zgodnie z normą art. 491 § 3 nakaz zapłaty doręcza się stronom. Pozwanemu nakaz ten doręcza się wraz z pozwem, załącznikami i pouczeniem, że sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Doręczenie pozwanemu samego nakazu zapłaty nie wywołuje zatem skutków doręczenia określonych w art. 491 § 1 k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 13 listopada 1964 roku, sygn. akt II CZ 79/64).
Skutki wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym
Nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Skutkiem powyższej regulacji, jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 grudnia 2003 roku (sygn. akt III CZP 92/03), jest to, że nakaz zapłaty stanowiący od chwili wydania tytuł zabezpieczenia zrównany jest w tym zakresie z zarządzeniem tymczasowym, wydawanym przez sąd w postępowaniu zabezpieczającym. To rozwiązanie powoduje, że art. 492 § 1 k.p.c. wywiera wpływ zarówno na zakres zawartych w pozwie wniosków, jak i na zakres orzekania, a zatem powód nie powinien składać wniosku o zabezpieczenie powództwa, bo sąd takiego postanowienia w ogóle nie wydaje. Nakaz zapłaty jako tytuł zabezpieczenia roszczeń dochodzonych w postępowaniu nakazowym nie wymaga nadania klauzuli wykonalności, gdyż staje się wykonalny z chwilą wydania. Tak więc wniosek powoda o nadanie klauzuli wykonalności jest bezprzedmiotowy, gdyż wykonalność wynika z samej ustawy. Jeśli zatem nakaz zapłaty stanowiący od chwili wydania tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności, jest zrównany w tym zakresie z zarządzeniem tymczasowym, a zgodnie z art. 110 ustawy z dnia z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece hipotekę przymusową można ustanowić także na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, to uzasadniony jest wniosek, że hipotekę przymusową można ustanowić także na podstawie nieprawomocnego nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności.
Kwota zasądzona nakazem wraz z wymagalnymi odsetkami stanowi sumę, której złożenie przez dłużnika do depozytu sądowego wystarczy do zabezpieczenia. Jeżeli nakaz zobowiązuje do wydania rzeczy zamiennych, do zabezpieczenia wystarczy złożenie sumy równej wartości przedmiotu sporu.
Powód wnosząc o dokonanie zabezpieczenia jest obowiązany wskazać sposób zabezpieczenia. Sąd na wniosek pozwanego może jednak ograniczyć zabezpieczenie według swego uznania.
Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. W razie wniesienia zarzutów sąd może na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu.
Zaskarżenie nakazu zapłaty wydanego postępowaniu nakazowym
Od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym wnosi się zarzuty. Pismo zawierające zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Jeżeli pozew wniesiono na urzędowym formularzu, wniesienie zarzutów wymaga również zachowania tej formy.
W wyniku wniesienia zarzutów nakaz zapłaty nie traci mocy. Dopiero w skutek ich rozpoznania przez sąd na rozprawie sąd wydaje wyrok, w którym nakaz zapłaty w całości lub w części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też postanowieniem uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza.
Od pozwanego, w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, pobiera się trzy czwarte części opłaty.
Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym
W nakazie zapłaty nakazuje się pozwanemu, żeby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia tego nakazu zaspokoił roszczenie w całości wraz z kosztami albo w tym terminie wniósł sprzeciw do sądu. Pozwanemu doręcza się nakaz zapłaty wraz z pozwem i pouczeniem o sposobie wniesienia sprzeciwu, o tym, że sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności, oraz o skutkach niezaskarżenia nakazu.
Skutki wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i jego zaskarżenie
Zasadniczą różnica pomiędzy nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym a nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym jest to, że nakaz zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym nie stanowi tytułu zabezpieczenia, wykonalnego bez nadawania mu klauzuli wykonalności.
Od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym można złożyć sprzeciw. Pismo zawierające sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty, a w przypadku nakazu wydanego przez referendarza sądowego – do sądu, przed którym wytoczono powództwo. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Jeżeli pozew wniesiono na urzędowym formularzu, wniesienie sprzeciwu wymaga również zachowania tej formy.
W razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc, a przewodniczący wyznacza rozprawę i zarządza doręczenie powodowi sprzeciwu razem z wezwaniem na rozprawę. Nakaz zapłaty traci moc w części zaskarżonej sprzeciwem. Sprzeciw jednego tylko ze współpozwanych o to samo roszczenie oraz co do jednego lub niektórych uwzględnionych roszczeń powoduje utratę mocy nakazu jedynie co do nich. Na wniosek pozwanego sąd albo referendarz sądowy na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie, w którym stwierdza utratę mocy nakazu zapłaty w całości lub w części.
Tym samym w postępowaniu upominawczym w ogóle nie może dojść do uchylenia nakazu zapłaty, bowiem, zgodnie z art. 505 k.p.c., nakaz taki traci moc w razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2005 roku, sygn. akt III CK 155/04).
Podstawa prawna:
Art. 491, art. 492, art. 493, art. 496, art. 502, art. 503, art. 505 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego.
Art. 110 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece.
Art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Literatura:
T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, K. Weitz, P. Grzegorczyk, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. 2, red. T. Ereciński, Warszawa 2012
A. Góra-Błaszczykowska, Orzeczenia w procesie cywilnym. Artykuły 316-366. Komentarz, Warszawa 2003, s. 144; M. Manowska, Postępowanie nakazowe i upominawcze, Warszawa 2001.
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, pod red. H. Doleckiego, wyd. 2 Warszawa 2010.
Proces cywilny. Nauka – kodyfikacja – praktyka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Feliksowi Zedlerowi, Warszawa 2012.
System prawa procesowego cywilnego, t. 2, Postępowanie rozpoznawcze przed sądami pierwszej instancji, red. Z. Resich, Ossolineum 1987.
