Tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
Niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie rodzi na gruncie art. 552 § 4 Kodeksu postępowania karnego prawo do ubiegania się o odszkodowanie. Podobna regulacja dotyczy także sytuacji, w której sąd dokonał niesłusznego skazania. W takim wypadku odpowiedzialność odszkodowawcza powstaje po stronie Skarbu Państwa i jest związana z tzw. zasadą ryzyka.
Oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść. Omawiana regulacja znajduje także zastosowanie, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu. Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia powstaje również w związku z zastosowaniem środka zabezpieczającego w warunkach określonych powyżej. Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również (jak była mowa na początku) w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.
Szkoda
Jak podkreśla Sąd Najwyższy, szkoda, o której mowa w art. 552 KPK, winna wynikać w sposób bezpośredni z zastosowania niewątpliwie niesłusznego skazania, przy czym owa bezpośredniość wcale nie musi oczywiście oznaczać ograniczenia szkody wyłącznie do skutków powstałych wprost na skutek fizycznego pozbawienia wolności i tylko w czasie jego trwania. Skutki tego rodzaju mogą w przyszłości wykraczać poza sam moment zwolnienia wnioskodawcy z aresztu, chociażby w związku z pogorszeniem jego stanu zdrowia, czy utratą zatrudnienia, nie tracąc przymiotu bezpośredniości. Okoliczności te każdorazowo muszą podlegać zindywidualizowanej ocenie sądu orzekającego w realiach konkretnej sprawy, której przedmiotem jest odszkodowanie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego skazania. Powyższe nie oznacza jednak, że odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa rozciąga się na bliżej nieokreślony czas i trwa tak długo, jak długo zatrudniony przed skazaniem wnioskodawca nie podejmie ponownie pracy, a i to pod warunkiem, że nowe warunki wynagrodzenia nie są gorsze aniżeli poprzednio. Orzeczenie w przedmiocie zasądzenie odszkodowania w trybie art. 552 KPK, zarówno w zakresie poniesionej szkody, jak i wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, opierać się musi na czytelnych kryteriach zweryfikowanych przeprowadzonymi dowodami oraz powszechnie przyjętymi zasadami zakreślającymi granice subiektywnego odczucia krzywdy przez wnioskodawcę żądającego zadośćuczynienia. (por. wyrok SN z 10.10.2012 r. sygn. akt V KK17/12).
Z drugiej strony musimy być świadomi, że roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie w przedmiocie skazania, tymczasowego aresztowania, zastosowania środka zabezpieczającego albo zatrzymanie.
Właściwość sądowa
Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano orzeczenie w pierwszej instancji. Sąd okręgowy orzeka wyrokiem na rozprawie w składzie trzech sędziów, przy czym sprawy o odszkodowanie powinny być rozpoznawane w pierwszej kolejności. Ważną informacją jest to, że całe postępowanie wolne jest od jakichkolwiek kosztów.
Roszczenie odszkodowawcze z tytułu niesłusznego skazania podlega regułom przedawnienia. Możemy dochodzić go skutecznie tylko w ciągu roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia. Pamiętajmy także, że w razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary utracił:
- należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie,
- stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania.
Żądanie odszkodowania należy zgłosić w w/w terminie lub w ciągu roku od śmierci oskarżonego. Zgodnie z art. 557 KPK, w razie naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za krzywdę, Skarb Państwa ma roszczenie zwrotne do osób, które swoim bezprawnym działaniem spowodowały niesłuszne skazanie, zastosowanie środka zabezpieczającego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.
Podstawa prawna:
[art. 552, 557 k.p.k. (Dz.U. z 1997 r. Nr 89 poz. 555)]
