Ogłoszenie testamentu, wbrew temu jak jest ukazywane w wielu amerykańskich filmach, nie zawsze będzie polegało na zebraniu całej rodziny zmarłego i odczytaniu jego ostatniej woli. W praktyce jeśli wszyscy spadkobiercy są zgodni co do wykonania ostatniej woli zmarłego, to czynność taka może nastąpić w kancelarii notarialnej (tutaj podobieństwo do systemu amerykańskiego jest dużo większe). Jeżeli jednak istnieją spory, warto pomyśleć o drugim rozwiązaniu, czyli wysłaniu testamentu do sądu.
Zgodnie z treścią art. 649 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go już u notariusza. Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę.
W praktyce wniosek o ogłoszenie testamentu składamy do sądu ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Pamiętajmy, aby dołączyć do niego dowód śmierci testatora w postaci aktu zgonu. Nie jest to jednak jedyny dokument, który może stanowić załącznik do naszego wniosku. W praktyce dowodem śmierci danej osoby może być także prawomocne postanowienie sądu o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu. Najważniejszym załącznikiem jest jednak sam testament, który musi zostać przesłany do sądu w oryginale. Wniosek o ogłoszenie testamentu nie podlega opłacie. Sąd w praktyce nie zawiadamia o czynności otwarcia i ogłoszenia testamentu, stawiennictwo uczestników postępowania nie jest bowiem obligatoryjne. Fakt otwarcia i ogłoszenia testamentu zostanie jednak zakomunikowany pod postacią przesłania wnioskodawcy pisma procesowego z sądu. W sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił po sobie kilka testamentów, otwiera się i ogłasza je wszystkie i przy każdym powinna znaleźć się wzmianka o pozostałych. Warto przy tym pamiętać, że otwarcie i ogłoszenie testamentu nie jest jednoznaczne z ustaleniem przez sąd jego ważności, to bowiem następuje w ramach postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Jak podkreśla Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 grudnia 1998 r. (sygn. akt III CKN 76/98), ogłoszeniu podlega każdy dokument, który przedstawia się jako rozrządzenie ostatniej woli spadkodawcy, niezależnie od swej ważności. Kwestia ważności tego dokumentu, jako testamentu mogącego być podstawą dziedziczenia, rozważana jest dopiero w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku w ramach obowiązków nałożonych na sąd spadku w art. 670 KPC.
Zgodnie z treścią art. 651 i n. KPC, w protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu opisuje się jego stan zewnętrzny oraz wymienia się jego datę, datę złożenia i osobę, która testament złożyła. Na testamencie zamieszcza się datę otwarcia i ogłoszenia. O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu. Testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia przechowuje się w sądzie spadku, chyba że został złożony u notariusza. Jednakże na żądanie sądu spadku notariusz przesyła złożony testament temu sądowi.
Otwarty i ogłoszony testament nabiera mocy dokumentu urzędowo stwierdzonego. Na zakończenie warto wiedzieć, że ogłoszenie testamentu rodzi daleko idące skutki materialnoprawne. Zgodnie bowiem z treścią art. 1007 Kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
