Tak naprawdę prawidłowe określenie sposobu wynagrodzenia jest kluczowym elementem każdej umowy cywilnej, oprócz oczywiście tych, które zawierane są pod tytułem darmym – jak np. darowizna czy użyczenie. Strony każdego dwustronnie zobowiązującego stosunku prawnego mają tak naprawdę dużą swobodę jeśli chodzi o prawidłowe określenie wynagrodzenia umownego. W praktyce zamawiający oraz wykonawca decydują się na kwotowe określenie wynagrodzenia – jest to bowiem najprostszy sposób na rozwiązanie omawianej kwestii. Taka forma zapłaty określana jest jako ryczałt – strony ustalają jedną kwotę już przy formułowaniu przedmiotowej umowy. Pamiętajmy, że nie ulega ona późniejszym modyfikacjom, chyba że zobowiązanie zostanie wykonane nienależycie, a strony ustaliły odpowiednie kary umowne. Tym samym oznacza to, że wykonawca nie może żądać podwyższenia płacy za wykonane dzieło, nawet jeśli w momencie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiarów lub kosztów podjętych prac. Wynagrodzenie ryczałtowe jest bardzo ryzykowne dla wykonawcy, ponieważ może okazać się w ostateczności niewystarczające – szczególnie, gdy nakład pracy wykonawcy będzie znacznie większy, niż przewidywany w momencie podpisywania umowy. Wynagrodzenie ryczałtowe może być jednak podwyższone przez sąd, ale tylko wtedy, gdy wykonanie dzieła groziłoby wykonawcy rażącą stratą.
Podstawą prawną wynagrodzenia ryczałtowego jest art. 628 KC, zgodnie z którym wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie. Przepisy dotyczące sprzedaży według cen sztywnych, maksymalnych, minimalnych i wynikowych stosuje się odpowiednio. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 listopada 1998 r. (sygn. akt II CKN 913/97) stwierdził, że ryczałt polega na umówieniu z góry wysokości wynagrodzenia w kwocie absolutnej, przy wyraźnej lub dorozumianej zgodzie stron na to, że wykonawca nie będzie się domagać zapłaty wynagrodzenia wyższego.
Z kolei art. 629 KC stanowi, że jeżeli strony określiły wynagrodzenie na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów (wynagrodzenie kosztorysowe), a w toku wykonywania dzieła zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek. Mając na względzie powyższy przepis, wynagrodzenie za wykonanie dzieła można ustalić w tzw. kosztorysowy sposób. Jest to dla wykonawcy dużo bezpieczniejsza forma zapłaty za wykonaną przez niego pracę. Płatność dokonywana jest bowiem dopiero po odebraniu ukończonego dzieła – ostateczna kwota będzie ustalona dopiero w tym momencie. Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 lipca 2007 r. (sygn. akt II CKN 361/01), wynagrodzenie kosztorysowe jest to wynagrodzenie określone na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów, co oznacza, że kosztorys powinien być sporządzony przed lub przy zawarciu umowy a nie po jej wykonaniu i na żadnej ze stron umowy nie spoczywa obowiązek sporządzenia kosztorysu powykonawczego (kosztorysów częściowych i kosztorysu ostatecznego).
