Tak naprawdę zachowek został wprowadzony przez ustawodawcę po to, aby najbliższa rodzina nie była pokrzywdzona decyzją spadkodawcy co do przeznaczenia jego majątku w ręce obcych osób (za pomocą testamentu). Pamiętajmy przy ty, że powództwo o zachowek wiąże się często z przeprowadzeniem wielowątkowego postępowania dowodowego i aktywnym udziałem stron w procesie. Sprawy te dotyczą sfery majątkowej stron, przez co ich przebieg niejednokrotnie jest skomplikowany, wymagający wiedzy fachowej. Jednocześnie roszczenie o zachowek może być realizowane przez spadkobierców zarówno ustawowych jak i testamentowych. Użycie bowiem przez ustawodawcę sformułowania "byliby powołani do spadku" w treści art. 991 § 1 KC, ma jedynie na celu określenie, że zachowek nie przysługuje "zawsze" zstępnym czy rodzicom, lecz "tylko wtedy" gdy osoby te dziedziczyłby w konkretnej sytuacji.
Roszczenie o zachowek z racji swojego majątkowego charakteru podlega regułom przedawnienia. Art. 1007 KC stanowi, że roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek rozpoczyna się w dacie uprawomocnienia postanowienia kończącego postępowanie o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabyciu spadku, które obaliło domniemanie że powód dochodzący zachowku jest spadkobiercą. Jednocześnie jak odkreśla Sąd Najwyższy – bieg przedawnienia roszczenia o zachowek nie rozpocznie się, jeśli uprawniony nie wie o swoim prawie (por. wyrok SN z 17.09.2010 r. sygn. akt II CSK 178/10).
Jako ciekawostkę można wskazać, że pięcioletni termin przedawnienia obowiązuje od dnia 23 października 2011 r. (przed tą datą istniał termin 3 letni). Nowy 5 letni termin ma także zastosowanie do powyższych roszczeń powstałych przed tą datą i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych. Tym samym nastąpiło przedłużenie terminu przedawnienia w odniesieniu do roszczeń powstałych przed datą wejścia w życie ustawy nowelizującej przepis art. 1007 KC.
Jak podkreśla A. Kidyba w Komentarzu do Kodeksu cywilnego – „Należy wskazać, że ustalony w art. 1007 k.c. początek biegu terminu przedawnienia roszczeń w różnej dacie rozpoczyna swój bieg w dacie ogłoszenia testamentu lub w dacie otwarcia spadku. Będzie to miało ten skutek, iż w różnej chwili przedawnienie zakończy swój bieg. I tak roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku może nie ulec jeszcze przedawnieniu, podczas gdy to samo roszczenie kierowane przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego od spadkodawcy zapisu windykacyjnego ulegnie już przedawnieniu. Identyczne potraktowanie początku biegu przedawnienia roszczenia skierowanego przeciwko osobie uprawnionego z tytułu zapisu windykacyjnego i obdarowanemu wydaje się merytorycznie pozbawione uzasadnienia. W stosunku do zapisobiercy roszczenie to może być dochodzone najwcześniej po ogłoszeniu testamentu, w stosunku do obdarowanego od daty otwarcia spadku. Tym samym sytuacja prawna obu tych podmiotów powinna być zróżnicowana”.
