Ustalenie majątku spadkowego jest jedną z ważniejszych czynności, które powinien podjąć ewentualny spadkobierca. Nie zawsze bowiem do spadku wejdą kosztowności, a nawet jeśli to może okazać się, że istnieją także długi pozostawione przez zmarłego spadkodawcę. Tym samym prawdopodobny spadkobierca może nie być zainteresowany nabyciem tak pozostawionego „majątku”. Pamiętajmy, że może on w takiej sytuacji odrzucić przypadający mu spadek (niezależnie czy przypada mu on z tytułu dziedziczenia testamentowego czy ustawowego) w ciągu 6 miesięcy od momentu, kiedy dowiedział się, że jest powołany do dziedziczenia. Oczywiście można przyjąć spadek także z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe, jest to tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza. Niemniej jednak nie wiedząc co wchodzi w skład majątku spadkowego, ewentualni spadkobiercy, a także wierzyciele zmarłego spadkodawcy, mogą mieć nie lada problem.
Ustalenie majątku spadkowego jest możliwe na gruncie art. 637 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu, wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy lub właściwego urzędu skarbowego sąd postanowi sporządzenie spisu inwentarza. W wypadkach przewidzianych w ustawie postanowienie o spisaniu inwentarza wydaje się z urzędu. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, spadkobierca wydziedziczony także może żądać sporządzenia spisu inwentarza, jeżeli uprawdopodobni, że jest uprawniony do zachowku. Przewidziany w art. 644 KPC w związku z art. 637 § 2 KPC obowiązek wydania z urzędu przez państwowe biuro notarialne postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza w razie złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie dotyczy wypadku, gdy w braku oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 KC), oraz wypadku, gdy spadek przypadł z mocy ustawy Skarbowi Państwa (art. 1023 § 2 KC).
Wg T. Demendeckiego „Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza może być zgłoszony bezpośrednio komornikowi, który byłby właściwy do wykonania postanowienia sądu spadku o sporządzeniu spisu inwentarza. W wymienionym przypadku komornik powinien przystąpić niezwłocznie do spisu, zawiadamiając o tym sąd spadku, który wyda postanowienie o sporządzeniu spisu. Jeżeli postanowienie takie nie zostanie wydane, spis dokonany przez komornika nie wywołuje skutków przewidzianych w art. 1032 KC. Jeśli sporządzenia spisu domaga się wierzyciel lub urząd skarbowy, sąd spadku postanowi o dokonaniu tej czynności, w miarę możliwości, po wysłuchaniu spadkobiercy. Wysłuchanie następuje na posiedzeniu sądowym lub w drodze pisemnego oświadczenia spadkobiercy (art. 514 § 1). Od wniosku o sporządzenie spisu inwentarza pobiera się opłatę stałą w wysokości 50 zł (art. 49 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c.). Postanowienie o spisie inwentarza sąd wydaje z urzędu w wypadkach wskazanych w ustawie (art. 637 § 2), w szczególności jeśli złożono oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a spis nie był poprzednio sporządzony (art. 644) oraz gdy sąd ustanowił kuratora dla zarządu spadku nieobjętego, w braku uprzednio sporządzonego spisu inwentarza (art. 666 § 2). W razie ujawnienia majątku lub długu niewciągniętego do spisu inwentarza, dopuszczalne jest jego uzupełnienie. Postanowienie o uzupełnieniu spisu wydawane jest z urzędu w sytuacji, gdy postanowienie o spisaniu inwentarza jest na mocy przepisów ustawy wydawane z urzędu. Postanowienie o spisaniu inwentarza sąd wydaje z urzędu w przypadkach wskazanych w ustawie, w szczególności gdy złożono oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie był uprzednio sporządzony (art. 644) oraz gdy sąd ustanowił kuratora dla zarządu spadku nieobjętego, jeżeli uprzednio inwentarz nie był sporządzony. Por. także uzasadnienie uchwały SN z dnia 20 maja 1968 r., III CZP 78/67, OSNC 1968, nr 12, poz. 206”.
Oczywiście zainteresowani mogą w tej kwestii skorzystać także z mniej konwencjonalnych metod, jakimi są usługi detektywistyczne. W Internecie można znaleźć dużą liczbę ogłoszeń agencji specjalizujących się w tego typu działaniach. Pamiętajmy jednak, że koszt takich usług może być nieporównywalnie większy, niż wniosek o sporządzenie inwentarza złożony w sądzie.
