Umowny dział spadku
W przypadku, gdy spadkobiercy są zgodni co do zakresu i szczegółów podziału majątku wchodzącego w skład masy spadku, mogą wówczas sporządzić umowę, w której uregulują zasady tego podziału. Taką umowę muszą zawrzeć wszyscy spadkobiercy. Generalnie może mieć ona dowolną formę. Jeżeli jednak w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa musi mieć formę aktu notarialnego. Umowny dział spadku może dotyczyć całości spadku albo tylko jego części. Wszystko w tym wypadku zależy od woli stron.
Sądowy dział spadku
W przypadku, gdy spadkobiercy nie mogą się porozumieć każdy nich może złożyć do sądu wniosek o dział spadku. Pozostali spadkobiercy są wówczas uczestnikami postępowania. Jeżeli nie zostało jeszcze przeprowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku stosowny wniosek można złożyć jednocześnie z wnioskiem o dział spadku. Sądem właściwym w takich sprawach jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Na żądanie uczestnika postępowania sąd może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część albo sądowi, w którego okręgu mieszkają wszyscy spadkobiercy.
Wniosek o dział spadku
We wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza, jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy. Należy pamiętać, że w przypadku dziedziczenia ustawowego, gdy dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych.
Nie dotyczy to sytuacji, kiedy z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte. Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu. Współspadkobiercy powinni również podać sądowi swój wiek, zawód, stan rodzinny oraz dane co do swych zarobków i majątku, a także zarobków i majątku małżonka. Muszą również wyjaśnić, w jaki sposób dotychczas korzystali ze spadku oraz podać inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie i określić, co każdy ze współspadkobierców ma otrzymać ze spadku.
Postępowanie o dział spadku
Sąd na wniosek spadkobiercy dokonuje rozdzielenia przedmiotów i praw należących do spadku. Sąd nie jest jednak związany tym wnioskiem i może dokonać rozporządzenia w sposób jaki uzna za właściwy, biorąc pod uwagę stan majątkowy spadkodawców, miejsce ich zamieszkania, wzajemne stosunki między spadkodawcami oraz charakter przedmiotów należących do spadku. Dział spadku następuje na takich samych zasadach jak zniesienie współwłasności. Generalnie możliwe są 3 sposoby podziału, które mogą być stosowane niezależnie do różnych przedmiotów należących do spadku. Jednym ze sposobów jest przyznanie rzeczy na własność jednemu ze spadkobierców. W przypadku, gdy wartość rzeczy mieści się w schedzie spadkowej nie ma potrzeby spłacania pozostałych spadkobierców. Jeżeli jednak ten przedmiot, czy suma przedmiotów przydzielonych jednemu ze spadkobierców przekracza wartość schedy musi on spłacić pozostałych spadkobierców. W sytuacji, gdy jest to możliwe sąd może również zdecydować o fizycznym podziale rzeczy. Taki podział nie może zostać przeprowadzony, jeżeli jest sprzeczny z ustawą, ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągnie za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Jeżeli żaden z przedstawionych powyżej sposobów nie zostanie zastosowany, sąd może orzec o sprzedaży danego przedmiotu i podzielić kwotę uzyskaną ze sprzedaży pomiędzy spadkobierców, proporcjonalnie do posiadanych przez nich udziałów. W postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.
