W myśl przepisu art. 56 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Przepis ten wyraźnie stanowi, że aby sąd mógł orzec rozwód musi nastąpić zupełny i trwały rozkład pożycia. Pożycie małżeńskie to swego rodzaju wspólnota uczuć miłości, wzajemnego szacunku, zaufania oraz nie można zapominać o współżyciu fizycznym. Omawiając kwestie związane z pożyciem małżeńskim należy również mieć na względzie finanse, wobec czego definicję pożycia małżeńskiego należy uzupełnić o pełną wspólnotę gospodarczą pomiędzy małżonkami. W przypadku, gdy pomiędzy małżonkami dochodzi do zaniku więzi małżeńskich lub też ich osłabienia to można mówić o rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Dla postępowania rozwodowego najważniejsze jest ustalenie, czy doszło do zaburzeń w funkcjonowaniu któregokolwiek z powyżej wymienionych elementów. Najłatwiej sobie wyobrazić sytuację, w której jeden z małżonków zdradził drugiego… – w takiej sytuacji można zazwyczaj przyjąć że pomiędzy małżonkami nie ma już miłości i wzajemnego szacunku… Rozkład pożycia małżeńskiego ma to do siebie, że w momencie kiedy jedno ogniwo ulega osłabieniu, to nie trzeba dużo do tego, aby całość tego co łączy dwoje bliskich sobie osób uległa rozpadowi. Książkowym tego przykładem jest zdrada małżeńska. W momencie kiedy jeden z małżonków dowiaduje się o niewierności tego drugiego, najczęściej żąda aby on się wyprowadził z domu, brak wspólnego mieszkania z kolei wiąże się z brakiem zbliżeń pomiędzy małżonkami oraz zerwana zostaje wspólnota gospodarczą itd. W takiej sytuacji sfera uczuć, fizyczna i gospodarcza zostają zerwane.
Negatywne przesłanki rozwodowe
Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określają tak zwane negatywne przesłanki rozwodowe, zwane także przeszkodami rozwodowymi. Negatywne przesłanki rozwodowe służą do obrony zagrożonego małżeństwa. Dzielimy je na obligatoryjne i fakultatywne. W przypadku zaistnienia obligatoryjnej negatywnej przesłanki rozwodowej orzeczenie rozwodu z mocy prawa jest całkowicie niedopuszczalne. W myśl art. 56 § kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pomimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Obowiązujące regulacje nie określają żadnych wyjątków od powyższej zasady. Dobro wspólnych małoletnich dzieci obejmuje: dzieci urodzone w czasie trwania małżeństwa, dzieci przysposobione (nie dotyczy dzieci jednego z małżonków, nawet gdyby były wychowywane wspólnie, a nie zostały prawnie przysposobione) oraz dzieci jednego z małżonków urodzone poza małżeństwem, ale które zostały uznane przez drugiego małżonka, bądź co do których ustalono sądownie ojcostwo współmałżonka. Oceniając, czy dobro dziecka nie stoi na przeszkodzie do orzeczenia rozwodu, trzeba wziąć pod uwagę stan istniejącego trwałego rozkładu, którego nie zmieni odmówienie rozwodu. W tym stanie rzeczy dobro dziecka nie sprzeciwi się rozwodowi, jeżeli środki dla jego wychowania są zapewnione i jeżeli kontakt dziecka z obojgiem rodziców nie będzie utrudniony.
Z kolei, jeśli chodzi o sprzeczność orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego to pojęcie zasad współżycia społecznego jest pojęciem ocennym. Przyjmuje się, że zasady współżycia społecznego są to określone wzorce postępowania, ustalone przez normy moralne lub obyczajowe. Przykładem takiej sytuacji, którą sąd mógłby wziąć pod uwagę orzekając o niedopuszczalności rozwodu może być na przykład nieuleczalna choroba jednego małżonka, jeśli jego stan wymaga udzielenia mu zarówno materialnej, jak i moralnej pomocy.
Natomiast, jeśli chodzi o przeszkodę fakultatywną, to należy wskazać, że rozwód nie jest dopuszczalny, jeśli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W przeciwieństwie do przeszkód obligatoryjnych, zaistnienie przeszkody fakultatywnej nie powoduje obligatoryjnego zakazu orzeczenia rozwodu, prawo to pozostawia ocenie sądu czy w danych okolicznościach orzeczenie rozwodu jest zasadne. Dopuszczalne jest orzeczenie rozwodu w sytuacji, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny w sytuacji, gdy:
- małżonek niewinny wyraża zgodę na rozwód – zgoda musi być wyrażona w sposób jasny i wyraźny, może także być cofnięta przez tego małżonka, wówczas traktowana jest jakby nie została wyrażona;
- odmowa zgody jest w świetle okoliczności danej sprawy jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego – odmowa zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jeżeli nie znajduje ona uzasadnienia a jest podyktowana np. chęcią utrudnienia lub uniemożliwienia uzyskania rozwodu.
Podstawa prawna:
art. 56 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 nr 9 poz. 59)
