Spis treści
Katalog osób uprawnionych do pełnienia funkcji pełnomocnika procesowego
Nawet dla laika jest sprawą jasną, iż pełnomocnikiem procesowym może być adwokat lub radca prawny. Katalog uprawnionych do działania w imieniu innego podmiotu przed sądem nie zamyka się jednak na tych osobach. Mianowicie, w sprawach własności przemysłowej pełnomocnikiem może być także (czyli obok radcy prawnego i adwokata) rzecznik patentowy. Ponadto, pełnomocnikiem może być też osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia. Pełnomocnikami mogą być również: rodzice strony, małżonek, rodzeństwo, zstępni (np. dzieci) strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia (czyli zarówno przysposabiający, jak i przysposobiony). W myśl argumentacji przedstawionej przez Sąd Najwyższy (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 r., sygn. akt: II CZ 159/12), celem umożliwienia pełnienia funkcji pełnomocnika procesowego osobom spoza grona pełnomocników profesjonalnych (takich, jak adwokat czy radca prawny) jest umożliwienie wzięcia udziału w sprawie osobom, które – ze względu na ich stosunek do stron lub rodzaj sprawy, związany z wykonaniem zarządu majątkiem strony lub pozostawanie w stałym stosunku zlecenia – są należycie zorientowane co do przedmiotu sprawy. Działa tu więc pewien rodzaj dogłębnego zorientowania w danej, jednostkowej sprawie. Do grona pełnomocników zaliczyć można też współuczestników sporu. Dokładne objaśnienie charakteru prawnego współuczestnictwa rozmijałoby się z celem niniejszych wywodów, dlatego też w tym miejscu Czytelnikowi jedynie zasygnalizowano ewentualność występowania takich osób w roli pełnomocników.
Wyliczenie wyczerpujące
Należy podkreślić, że osoby, które wyliczono powyżej, tworzą zbiór zamknięty pełnomocników procesowych. Oznacza to, że pełnomocnikiem nie może być nikt poza:
- adwokatem,
- radcą prawnym,
- rzecznikiem patentowym,
- osobą zarządzającą majątkiem lub interesami strony,
- osobą pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia,
- rodzicami,
- małżonkiem,
- rodzeństwem,
- zstępnymi,
- osobami pozostającymi w stosunku przysposobienia ze stroną,
- współuczestnikiem sporu.
Jeżeli mamy do czynienia ze zbiorem zamkniętym, to nasuwa się kwestia ważności, dokonanych przed sądem, działań przez osoby, które nie powinny odgrywać roli pełnomocnika. Otóż w tym przypadku możliwe są dwie drogi. Pierwsza z nich polega na działaniu osoby, która – co prawda – pełnomocnikiem może być, ale została niewłaściwie umocowana (np. nie sporządzono dokumentu pełnomocnictwa albo w ogóle nie udzielono danej osobie pełnomocnictwa do dokonywania czynności). Druga droga zaś polega na działaniu osoby, która w ogóle nie może być pełnomocnikiem w danej sprawie. Rozwinięcie tej kwestii nastąpi dalej.
Nienależyte umocowanie osoby, która może być pełnomocnikiem
Takie przypadki zdarzają się bardzo często w praktyce. Sąd, stwierdziwszy, że pełnomocnik strony jest nienależycie umocowany, powinien wezwać tę stronę do potwierdzenia czynności procesowych przez nienależycie umocowanego pełnomocnika dokonanych. W tym celu sąd wyznaczy stronie odpowiedni termin. W razie bezskutecznego upływu owego terminu, sąd winien ocenić brak umocowania stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 grudnia 2013 r., sygn. akt: III AUz 172/13). Brak potwierdzenia czynności pełnomocnika źle umocowanego skutkować powinno stwierdzeniem ich nieważności i potraktowaniem tak, jakby nigdy nie zostały dokonane. W ten sposób objaśniono problem pierwszej ze wskazanych powyżej sytuacji. Przejdźmy więc do osoby, która pełnomocnikiem w danej sprawie być nie może.
Brak możliwości potwierdzenia czynności osoby, która pełnomocnikiem zostać nie może
Należy nadmienić wstępnie, że nienależyte umocowanie pełnomocnika strony jest przyczyną nieważności postępowania zarówno w razie wadliwego udzielenia pełnomocnictwa osobie, która pełnomocnikiem może być (zob. wyżej), jak i w razie działania w charakterze pełnomocnika osoby, która w danej sprawie pełnomocnikiem być nie może. W tym miejscu warto przytoczyć argumentację zawartą w orzecznictwie sądowym. Wskazuje się, że nie jest dopuszczalne potwierdzenie czynności nienależycie umocowanego pełnomocnika, jeżeli owe nienależyte umocowanie polegało na ustanowieniu pełnomocnikiem osoby, która nim być nie może. Chodzi tu nie o nienależyte umocowanie pełnomocnika, które polega na braku pełnomocnictwa, ale na ustanowieniu pełnomocnikiem osoby, która z woli ustawy nie może występować w takiej funkcji (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 września 2012 r., sygn. akt: I ACa 124/12). Zatwierdzenie czynności dokonanych przez taką osobę oznaczałoby dopuszczenie możliwości działania kogoś, komu w ogóle – z mocy ustawy – przed sądem działać nie wolno. W takim przypadku występuje nieważność postępowania sądowego, na którą powoływać się można choćby w postępowaniu apelacyjnym. Sąd, po stwierdzeniu przesłanki nieważności postępowania w pierwszej instancji, uchyli wyrok i odrzuci pozew, względnie umorzy wadliwie prowadzone postępowanie. Przykładem omawianej sytuacji jest reprezentowanie przed sądem pierwszej instancji, w sprawie o zapłatę, strony przez osobę, która dla strony jest np. synową (a przy tym nie jest ani adwokatem, ani radcą prawnym, ani inną – wskazaną w ustawie, związaną odpowiednim stosunkiem prawnym ze stroną – osobą). Takiej osobie w ogóle nie wolno zatem udzielać pełnomocnictwa procesowego. Tutaj ma znaczenie również zbiór sytuacji, w których pełnomocnikiem, w zasadzie, może być tylko adwokat lub radca prawny (tzw. przymus adwokacki). Przypadek taki ma miejsce np. w postępowaniu przed Sądem Najwyższym (kasacja).
Podstawa prawna
Art. 87, art. 379 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).
Orzecznictwo
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 r., sygn. akt: II CZ 159/12 (tekst orzeczenia dostępny jest w bazie orzeczeń Sądu Najwyższego pod adresem http://www.sn.pl).
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 grudnia 2013 r., sygn. akt: III AUz 172/13 (tekst orzeczenia dostępny jest w bazie Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych pod adresem http://orzeczenia.ms.gov.pl).
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 września 2012 r., sygn. akt: I ACa 124/12 (tekst orzeczenia dostępny jest w bazie Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych pod adresem http://orzeczenia.ms.gov.pl).
