W ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych została określona zarówno rola, jak i prawa ławników. Zgodnie z przepisami tej ustawy ławnik może być wyznaczony do udziału w rozprawach do dwunastu dni w ciągu roku, przy czym liczba tych dni może być zwiększona przez prezesa sądu tylko z ważnych przyczyn, a zwłaszcza w przypadku konieczności zakończenia rozprawy z udziałem tego ławnika. Wyznaczając ławnika do udziału w rozprawie, zawiadamia się o tym jednocześnie pracodawcę zatrudniającego ławnika.
Wynagrodzenie ławnika
Pracodawca, który zatrudnia ławnika ma obowiązek zwolnić go od pracy na czas wykonywania czynności w sądzie. Za czas zwolnienia od pracy ławnik zachowuje prawo do świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Ławnik otrzymuje rekompensatę pieniężną za czas wykonywania czynności w sądzie, którymi są:
• udział w rozprawie lub posiedzeniu,
• uczestnictwo w naradzie nad wyrokiem,
• sporządzenie uzasadnienia lub uczestnictwo w posiedzeniu rady ławniczej, jeżeli został do niej wybrany.
Wysokość rekompensaty dla ławników biorących udział w rozpoznawaniu spraw w sądach powszechnych, za jeden dzień pełnienia obowiązków ławnika, wynosi 1,9% podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego.
Świadczenia ławników pozostających w stosunku pracy
W opinii zainteresowanych ławników, którzy pozostają jednocześnie w stosunku pracy, przewidziane w ustawie uprawnienia do świadczeń wynikających ze stosunku pracy są fikcją, albowiem wysokość tych świadczeń stanowi pochodną uzyskiwanego przez pracownika dochodu. W rezultacie udzielenia przez pracodawcę zatrudnionemu ławnikowi dnia wolnego od pracy – bez prawa do wynagrodzenia, jest obniżenie wysokości przysługującego mu zasiłku chorobowego czy ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, bowiem podstawę do ich naliczenia stanowi suma faktycznych zarobków. Kolejną negatywną konsekwencją tak ukształtowanego systemu – jest zdaniem ławników – uszczuplenie uprawnień emerytalnych pracownika pełniącego funkcję ławnika, z uwagi na to, że przychód będący podstawą obliczenia składki emerytalnej ulega obniżeniu z tytułu braku wynagrodzenia za dzień, w którym ławnik wykonuje swoje obowiązki w sądzie.
Biorąc pod uwagę stanowisko ławników dotyczące prawa do świadczeń ławników pozostających w stosunku pracy, istnieje uzasadniony niepokój wynikający z tego, że wskazany stan faktyczny i prawny może spowodować zmniejszenie liczby kandydatów na ławników, którzy pozostają jednocześnie w stosunku pracy. Z kolei taka sytuacja, może – zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich – doprowadzić do zaniżenia konstytucyjnego standardu udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określonego w art. 182 Konstytucji RP, z którego wynika, że udział czynnika obywatelskiego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości powinien mieć realny, a nie jedynie symboliczny wymiar.
