Zasady wykonywania zawodu rzecznika patentowego określa ustawa o rzecznikach patentowych z dnia 11 kwietnia 2001 roku. Zawód rzecznika patentowego jest zawodem zaufania publicznego. Zgodnie z przepisami tej ustawy, na listę rzeczników patentowych może być wpisany, kto:
• posiada obywatelstwo państwa członkowskiego;
• ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych;
• jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu rzecznika patentowego;
• ukończył magisterskie studia wyższe o kierunku przydatnym do wykonywania zawodu rzecznika patentowego, w szczególności techniczne lub prawnicze;
• odbył aplikację rzecznikowską na warunkach określonych w ustawie;
• złożył z wynikiem pozytywnym egzamin kwalifikacyjny.
Od rzecznika patentowego wymaga się ponad przeciętnej wiedzy – zarówno prawniczej, jak i specjalistycznej wiedzy technicznej. Rzecznik patentowy wciela się w rolę doradcy i powiernika różnych projektów i modeli o charakterze wynalazków.
Zawód rzecznika patentowego polega na świadczeniu pomocy w sprawach własności przemysłowej. Świadczy on pomoc zarówno prawną jak i techniczną. Pomoc prawna polega w szczególności na udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, badaniu stanu prawnego przedmiotów własności przemysłowej, zastępstwie prawnym i procesowym. Natomiast pomoc techniczna polega w szczególności na opracowywaniu opisów technicznych zgłoszeń do ochrony przedmiotów działalności twórczej przeznaczonych do przemysłowego wykorzystywania, badaniu zakresu ich ochrony, prowadzeniu poszukiwań dotyczących stanu techniki.
Rzecznik patentowy występuje w charakterze pełnomocnika w postępowaniu przed Urzędem Patentowym, sądami i organami orzekającymi w sprawach własności przemysłowej, za wyjątkiem występowania w charakterze pełnomocnika w postępowaniu karnym i postępowaniu karnym skarbowym. Ma on również prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami.
Większość osób kojarzy zapewne przymus adwokacki lub radcowski. Istnieje również przymus rzecznikowski. Został on wprowadzony w celu zapewnienia należytej ochrony podmiotów prawnych, którzy dochodzą swoich praw w nierzadko bardzo skomplikowanych sprawach własności przemysłowej. Zasada względnego przymusu rzecznikowskiego stanowi, że w postępowaniu przed Urzędem Patentowym RP w sprawach związanych z dokonywaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń oraz utrzymywaniem ochrony wynalazków, wzorów użytkowych, a także przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych, w odniesieniu do postępowania zgłoszeniowego i rejestrowego, pełnomocnikiem strony może być tylko rzecznik patentowy. Ustawodawca wprowadził również zasadę bezwzględnego przymusu rzecznikowskiego, która odnosi się do osób zgłaszających z zagranicy, czyli takich które nie mają miejsca zamieszkania lub siedziby na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. W myśl tej zasady, osoby zgłaszające z zagranicy w wymienionych wcześniej sprawach mogą występować tylko za pośrednictwem rzecznika patentowego.
Należy podkreślić, że postępowanie sporne przed Urzędem Patentowym oraz postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym – w przypadku złożenia skargi na orzeczenie Urzędu Patentowego pozostaje poza zakresem wyłączności rzecznika patentowego. W tego rodzaju postępowaniach strona może skorzystać z usług zarówno adwokata, jak i radcy prawnego.
