Co nie jest zabronione, jest dozwolone – przedsiębiorcy często rozumują w ten sposób. Ze względu na swoją nieprecyzyjność wiele kontrowersji budzą np. przepisy regulujące sprzedaż alkoholu, stanowiące treść ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
W kwietniu 2011 r. Naczelny Sąd Administracyjny nie wydał zezwolenia na sprzedaż alkoholu przez Internet przedsiębiorcy, który o taką zgodę wnosił (wyrok NSA II GSK 431/10 z dnia 14.04.2011), uznał bowiem, że ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (dalej jako u.w.t.) „wymienia rodzaje zezwoleń na prowadzenie sprzedaży napojów alkoholowych, wśród których nie wymienia się zezwolenia na sprzedaż alkoholu przez Internet”. Na tej podstawie sąd słusznie uzasadnił brak możliwości wydania zezwolenia, o które wnosił przedsiębiorca.
Jednocześnie sąd nie stwierdził, że przedstawienie oferty handlowej na stronie internetowej przez przedsiębiorcę prowadzącego sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych na podstawie odpowiedniego zezwolenia prowadzi wprost do naruszenia u.w.t. W tym akcie prawnym brak bowiem zapisu zabraniającego takiej formy sprzedaży napojów alkoholowych. Wspomniany wyrok sygnalizuje jednak ryzyko niekorzystnej interpretacji przepisów przez organy władzy publicznej, zwłaszcza w odniesieniu do art. 2 ust. 1 pkt 4 u.w.t., wskazującego na konieczność zmniejszania dostępu do alkoholu. Ograniczeń w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza obwarowanych przepisami karnymi, nie można jednak domniemywać.
Sprzedaż alkoholu za pośrednictwem Internetu nastręcza wielu trudności interpretacyjnych. Ustawa nakłada bowiem na sprzedawców ograniczenia dotyczące chociażby miejsca i warunków, w jakich odbywa się sprzedaż. Według art. 96 u.w.t. sprzedaż powinna być prowadzona za zezwoleniem w sklepach branżowych, na wydzielonych stoiskach w sklepach samoobsługowych lub innych placówkach samoobsługowych i handlowych, gdzie sprzedawca prowadzi bezpośrednią sprzedaż napojów alkoholowych. Natomiast art. 15 ust. 1 zakazuje sprzedaży napojów alkoholowych osobom nietrzeźwym, małoletnim, na kredyt lub pod zastaw.
Przeciwnicy sprzedaży alkoholu przez Internet argumentują, iż e-sprzedaż jest tak naprawdę dokonywana w mieszkaniu kupującego, czyli poza miejscem zezwalającym na handel napojami alkoholowymi. Według nich sprzedaż alkoholu za pośrednictwem Internetu miałaby również prowadzić do zwiększenia jego dostępności oraz umożliwić nabywanie napojów wyskokowych przez nieletnich i nietrzeźwych.
Należy zauważyć, że ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zawiera szereg przepisów nieostrych, które dają możliwość rozbieżnej interpretacji przez organy władzy publicznej lub nie przystają do istniejącej sytuacji gospodarczej. Przykładem może być zakaz sprzedaży alkoholu na kredyt przy powszechnym stosowaniu kart kredytowych.
Zasadność powyższych zarzutów jest wątpliwa. Zgodnie z treścią art. 70 par. 2 Kodeksu cywilnego, jeżeli oferta jest składana w postaci elektronicznej, miejscem zawarcia umowy jest siedziba składającego ofertę. Zatem sprzedaż detaliczna napojów alkoholowych prowadzona za pośrednictwem strony internetowej przez podmiot posiadający odpowiednie zezwolenie nie prowadzi do naruszenia u.w.t.
Można się zastanawiać, czy sprzedaż napojów alkoholowych w e-sklepach rzeczywiście wpływa na zwiększenie ich dostępności, co mogłoby być niezgodne z celami przeciwdziałania alkoholizmowi, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 4 ww. ustawy. Zakup przez Internet nie jest przecież ani szybszy, ani łatwiejszy, ani niekontrolowany. Wprowadzanie tego rodzaju oferty handlowej może jednak stwarzać ryzyko wzmożonych kontroli przez organy władzy publicznej. Stwierdzenie naruszenia przepisów ustawy będzie jednak możliwe dopiero, gdy okaże się, że e-sprzedaż prowadzi do kupowania alkoholu przez osoby niepełnoletnie lub nietrzeźwe. Jeżeli jednak właściciel sklepu internetowego wprowadzi odpowiednie środki pozwalające skontrolować – na analogicznych zasadach jak w sklepie tradycyjnym – wiek oraz trzeźwość osoby odbierającej napoje alkoholowe zakupione za pośrednictwem Internetu i w razie wątpliwości odmówić ich wydania, ryzyko stwierdzenia naruszenia przepisów będzie minimalne. Wprowadzenie obowiązku takiej weryfikacji oczywiście podniesie koszty dostarczenia napojów alkoholowych, co jednak wydaje się odpowiadać ratio legis u.w.t.
Sprzedaż napojów alkoholowych przez Internet nie oznacza zatem automatycznie – przez sam fakt prowadzenia sprzedaży w tej formie – naruszenia ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi. Aby do takiego naruszenia nie doszło, winny zostać spełnione pewne warunki. Przedsiębiorca musi oczywiście posiadać zezwolenie, o którym mowa w art. 18 ust. 1 u.w.t. Ponadto umowy sprzedaży napojów alkoholowych powinny być zawierane w miejscu wskazanym w zezwoleniu na sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych. Treść art. 70 par. 2 Kodeksu cywilnego daje możliwość zawierania umów poprzez ofertę przedstawioną w postaci elektronicznej, gdyż w takim przypadku miejscem zawarcia umowy jest siedziba składającego ofertę. Oprócz tego oferta handlowa oraz sposób realizacji umowy powinny być skonstruowane tak, by uniemożliwić dokonywanie zakupu napojów alkoholowych przez małoletnich i osoby nietrzeźwe, na kredyt lub pod zastaw. Oferta napojów alkoholowych mogłaby zostać umieszczona np. na odrębnej podstronie wymagającej logowania, a sprzedawca dostarczający zakupione produkty zostałby zobowiązany do weryfikacji osoby odbierającej pod względem zakazów wynikających z art. 15 u.w.t. Przedsiębiorca prowadzący sprzedaż przez Internet powinien również zadbać o to, by napoje alkoholowe nie byłyby dostarczane do miejsc, w których ich podawanie i spożywanie jest zabronione, zgodnie z art. 14 u.w.t.
Waldemar Koper, Dyrektor ds. Prawnych w Kompanii Piwowarskiej,
Prezes Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Prawników Przedsiębiorstw
