Od trzech lat jestem opiekunem prawnym osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej. Rodzice tej osoby zmarli kilka lat temu, nie ma rodzeństwa. Jest to moja daleka rodzina i ja z mężem opiekuję się nim, mieszkając w mieszkaniu własnościowym po jego rodzicach. Mieszkanie jest jego własnością jako spadek po zmarłych rodzicach. Wiem, że nie można tego mieszkania po nim przejąć, sprzedać bez zgody sądu i rozliczenia się z nich. Chodzi mi jednak o prawne możliwości do przekazania, darowania bądź innej opcji, abym mogła stać się właścicielem tego mieszkania. Kwestia dotyczy wydanej przez sąd opiekuńczy zgody na obdarowanie mieszkaniem przez osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną swojego opiekuna prawnego, czy jest to możliwe? Jakie są warunki takiej czynności i czy on może jej dokonać na rzecz opiekuna jako osoba ubezwłasnowolniona?
Zgodnie z treścią art. 175 k.r.o. (kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. W myśl art. 156 k.r.o. opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego (w tym przypadku ubezwłasnowolnionego). Przepisy nie wskazują, że sąd nie może wyrazić zgodę na dokonanie czynności przez opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej polegającej na przeniesieniu własności rzeczy, jedyny wymóg to uzyskanie zgody sądu. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 24.02.1995 roku sygn. akt II CRN 155/94, Sąd opiekuńczy, rozpoznając wniosek i zezwolenie na dokonanie czynności prawnej, przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem podopiecznego (art. 156 kro w zw. z art. 178 par. 2 kro), musi rozpatrzyć, czy planowana czynność prawna, ma na celu ochronę praw podopiecznego, a m.in. szeroko rozumianych jego praw majątkowych (art. 184 par. 1 kro) oraz czy jest korzystna i celowa dla niego, a także czy odpowiada względom gospodarczym. Każdorazowo zatem sąd będzie oceniał skutki jakie ma wywrzeć czynność w majątku osoby pozostającej pod opieką. Nie wątpliwym jest, że dokonanie darowizny powoduje uszczuplenie tego majątku, nie ma zatem na celu jego ochrony, a dochodzi do uszczuplenia, które nie jest celowe z punktu widzenia ochrony praw majątkowych ubezwłasnowolnionego.
Wydaje się, iż w opisanym stanie faktycznym bardziej celowe jest zwrócenie się do sądu o wyrażenie zgody na dokonanie czynności prawnej dożywocia. Zgodnie z art. 908 § 1 k.c. (kodeksu cywilnego) jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Umowa taka przede wszystkim nie jest umową pod tytułem darmym (jest to umowa odpłatna), gdzie z jednej strony następuje świadczenie w postaci przeniesienia nieruchomości a z drugiej świadczenie do dożywotniego utrzymania zbywcy i zapewnienie mu opieki.
Z tego też w względu, naszym zdaniem możliwe jest udzielenie zgody przez sąd na zawarcie takiej umowy dożywocia, w sytuacji gdy zbywca nie ma rodziny, która jest mu w stanie zapewnić odpowiednią dożywotnią opiekę, a z drugiej strony nabywca otrzymuje formę ekwiwalentu za podejmowane starania związane z opieką nad osobą ubezwłasnowolnioną. Należy także zaznaczyć, że opieka sprawowana jest przez osobę, która nie jest zobowiązana do świadczeń alimentacyjnych na rzecz ubezwłasnowolnionego całkowicie, gdyż w myśl art. 128 k.r.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Dalsza rodzina nie jest takim obowiązkiem obciążona. Co prawda opiekun sprawuje opiekę bezpłatnie, jednakże nie oznacza to ponoszenia kosztów utrzymania osoby pozostającej pod opieką. Tylko osoby zobowiązane do świadczeń alimentacyjnych mają obowiązek ponosić koszty utrzymania uprawnionych (np. rodzice względem małoletnich dzieci). Ale nawet w przypadku małoletnich dzieci, rodzice są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych tylko względem dzieci, które nie są jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek ten wygasa, jeżeli dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
W opisanym zatem stanie faktycznym, naszym zdaniem można wystąpić do sadu opiekuńczego z wnioskiem o wyrażenie zgody na zawarcie w imieniu podopiecznego umowy dożywocia, motywując to właśnie brakiem krewnych zobowiązanych do świadczeń alimentacyjnych, potrzebą dożywotniej opieki i utrzymywania osoby pozostającej pod opieką i zapewnienie tej osobie dożywotniego utrzymania. Przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie następuje z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia. Nawet w razie zbycia nieruchomości obciążonej prawem dożywocia nabywca ponosi osobistą odpowiedzialność za świadczenia tym prawem objęte, chyba że stały się wymagalne w czasie, kiedy nieruchomość nie była jego własnością. Osobista odpowiedzialność współwłaścicieli jest solidarna.
Jarosław Olejarz
Porady prawne / pomoc prawna
