Unieważnienie małżeństwa można żądać tylko w przypadkach określonych w prawie rodzinnym

Unieważnienie małżeństwa jest szczególną formą jego ustania. W przypadku unieważnienia małżeństwa uznane jest ono za niebyłe, poza skutkami w zakresie wspólnych dzieci oraz stosunków majątkowych. W takim przypadku unieważnienie małżeństwa odnosi skutek jak w przypadku rozwodu. W myśl art. 17 k.r.o. (kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W tym zakresie przepisy przewidują następujące przyczyny unieważnienia małżeństwa:

-           brak odpowiedniego wieku (art. 10 k.r.o.);

-           ubezwłasnowolnienie całkowite (art. 11 k.r.o.);

-           choroba psychiczna (art. 12 k.r.o.);

-           bigamia (art. 13 k.r.o.);

-           pokrewieństwo, powinowactwo i przysposobienie (art. 14 i 15 k.r.o.).

Małżeństwo może być także unieważnione z powodów wad oświadczenia woli (art. 15 [1] k.r.o.). W takim przypadku małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:

1. przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,
3. pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Unieważnienia małżeństwa z powodu tych okoliczności może żądać jedynie małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą oświadczenia woli. Z powodu takiej wady oświadczenia woli nie można jednak żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą - a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa. Przepis art. 17 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego interpretować należy w ten sposób, że zawarte w przepisach wyliczenie podstaw unieważnienia małżeństwa jest wyczerpujące[1].

Skutkiem unieważnienia małżeństwa jest powrót małżonków do stanu sprzed zawarcia związku małżeńskiego. Małżonkowie powracają również do swoich poprzednich nazwisk. Unieważnienie małżeństwa wywiera także taki skutek jak rozwód, przy czym małżonek który wiedział o istnieniu przeszkody i zawarł małżeństwo w złej wierze traktowany jest jako małżonek winny rozkładowi pożycia. Sąd orzeka o tym, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Wyrok zawiera również rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad dziećmi małżonków, o kontaktach rodziców z dziećmi oraz ustalenia dotyczące alimentów na dzieci. Sąd orzeka także w kwestii sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania na czas zamieszkiwania w nim małżonków. W sytuacji, gdy jest to możliwe sąd orzeka o podziale mieszkania lub o przyznaniu go tylko jednemu małżonkowi. Na wniosek jednego z małżonków sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie takiego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

W opisanym stanie faktycznym brak jest podstaw do unieważnienia małżeństwa, gdyż nie zachodzi żadna z ustawowych przesłanek unieważnienia małżeństwa. Fakt, że w niedługim czasie po zawarciu związku małżeńskiego małżonek zmienia swoje zdanie co do zawartego związku małżeńskiego nie uzasadnia unieważnienia małżeństwa. W takim wypadku zachodzą jednakże przesłanki do wniesienia powództwa i rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Zgodnie z treścią art. 56 § 1 k.r.o. jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. W tym zakresie powinna Pani złożyć odpowiedni pozew rozwodowy wskazując na okoliczności uzasadniające orzeczenie przez sąd rozwodu.

Jeżeli chodzi o postępowanie w sprawie o rozwód, to właściwym do rozpoznania spraw o rozwód jest sąd okręgowy ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków, jeżeli chociaż jedno z nich nadal tam (w tym samym okręgu) zamieszkuje (art. 17 k.p.c. i art. 41 k.p.c.). Pozew należy opłacić w kwocie 600 zł przy wnoszeniu powództwa. Jeżeli sytuacja materialna powoda jest na tyle trudna, że nie jest on w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny ponieść kosztów sądowych, może złożyć wniosek o zwolnienie go od ich ponoszenia. Wniosek o zwolnienie z kosztów może być złożony w każdym czasie (przy wnoszeniu pozwu jak i po jego wniesieniu). Aby sąd pozytywnie rozpatrzył wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych, niezbędne jest załączenie do wniosku dokumentów potwierdzających sytuację rodzinną i majątkową powoda.

Jarosław Olejarz

Radca prawny

[1] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 października 1992 roku sygn. akt I ACr 464/92