Roszczenie spadkobiercy ustawowego o uzupełnienie zachowku

Z opisu stanu faktycznego wynika, że żadne z rodziców nie sporządziło testamentu a więc w grę wchodzi powołanie do spadku z ustawy jako spadkobierców ustawowych. Okoliczność powyższa jest o tyle znacząca, że zasadniczo zgodnie z treścią art. 991 § 1 k.c. zachowek należy się zstępnym (czyli dzieciom w tej grupie jest Pan i Pana siostra), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy (…). Treść przytoczonego przepisu należy rozumieć w ten sposób, że zachowek należy się w/w podmiotom w przypadku gdy spadkodawca sporządził testament w którym nie powołał go do spadku jak również w przypadku spadkobrania z ustawy - interpretacja Sądu Najwyższego ( wyrok SN z dnia 13.02.2004r., II CK 444/02 )

Należy przyjąć, że Pana siostra wywodzi swoje roszczenia właśnie z poglądów przedstawionych przez SN w/w orzeczeniu. Teoretycznie Pana siostrze będzie przysługiwało roszczenie o zachowek,  ale pod warunkiem, że:

-         wartość otrzymanego w drodze spadkobrania udziału spadkowego będzie niższa niż należny jej zachowek,

-         wartość Pana udziału spadkowego po rodzicach będzie większa niż należny Panu zachowek.

Wtedy będzie Pan musiał zaspokoić roszczenie siostry w granicach przekraczających wartość Pana zachowku.

Na chwilę obecną trudno wybiegać w przyszłość, chociaż skłaniałbym się ku stanowisku, że opisana powyżej sytuacja nie nastąpi. Raczej Pana udział spadkowy i Pana siostry będą miały jednakową wartość, a co za tym idzie ewentualna wartość udziałów spadkowych a w konsekwencji zachowków będzie miała tę samą wartość, co spowoduje, że nie będzie Pan prawdopodobnie zobowiązany do zapłaty na rzecz siostry żadnej kwoty.

W opisanej przez Pana sytuacji najprawdopodobniej siostra liczy na możliwość doliczenia wartości Pana domu do wartości udziału spadkowego na podstawie, którego nastąpiłoby obliczenie należnego jej zachowku. To z kolei spowodowałoby zwiększenie jej zachowku, a tym samym spowodowałoby konieczność dokonania zapłaty przez Pana na rzecz siostry celem jego wyrównania.

Zgodnie z art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Zgodnie natomiast z art. 994 § 1 k.c. przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Z przepisu powyższego wynika, że uwzględnieniu podlegają darowizny poczynione przez spadkodawcę zarówno na rzecz osób uprawnionych do zachowku, jak też innych osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak i osób całkowicie obcych. Spadkodawca (darczyńca) nie ma wpływu na doliczanie darowizn (nie może wyłączyć określonych darowizn spod działania zasady doliczania). Doliczenie nastąpi także wtedy, gdy przedmiot darowizny w chwili otwarcia spadku już nie istnieje lub nie znajduje się w majątku obdarowanego. Doliczenie nie następuje jedynie wówczas, gdy darowizna została dokonana więcej niż przed 10 laty na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Oznacza to, iż darowizny uczynione przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku zostaną doliczone przy obliczaniu zachowku także wtedy, gdy doszło do nich w czasie wynoszącym więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku.

Reasumując, w opisanym stanie faktycznym istnieje możliwość doliczenia darowizn dla potrzeb obliczenia zachowku. Jednakże Panu przysługuje prawo zaliczenia na należny siostrze zachowek kwot, które Pana rodzice jej przekazali na spłatę jej zobowiązań, czyli dokonali darowizny, pamiętając jednak o konieczności wykazania tych należności np. jak sam Pan zauważył – zeznaniami świadków. Wówczas kwota ewentualnego zachowku należnego siostrze powinna zostać pomniejszona o wykazane przez Pana wartości przysporzeń na jej rzecz. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 1007 § 2 k.c. roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Spadek zgodnie z art. 924 k.c. otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, a zatem w przypadku Pana ojca nastąpiło to więcej niż przed 5 laty a zatem w tym wypadku może się Pan powołać na zarzut przedawnienia. W takim wypadku ewentualne roszczenia o zachowek dotyczyć będą tylko kwestii związanych z dziedziczeniem po Pana matce.

Jarosław Olejarz

Radca prawny