Zgodnie z art. 47 § 1 Krio (Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), małżonkowie także w trakcie małżeństwa mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego ustanowić rozdzielność majątkową (umowa majątkowa). W razie zawarcia takiej umowy w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Z chwilą zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej, małżonkowie wszelki nabywane składniki majątku nabywać będą do swojego majątku odrębnego. Ponadto do tego majątku odrębnego wejdą wszelkie przedmioty majątkowe, które były nabyte przez małżonków przed zawarciem małżeństwa. Natomiast w stosunku do majątku zgromadzonego przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa nadal będą mieć zastosowanie przepisy o wspólności majątkowej. Mamy zatem do czynienia z trzema ustrojami majątkowymi po powstaniu rozdzielności majątkowej, tj. małżonkowie mają udziały w majątku wspólnym (który powstał w czasie obowiązywania wspólności ustawowej), a także każdy z małżonków będzie miał swój majątek odrębny. Stan taki będzie obowiązywał do czasu, gdy małżonkowie nie dokonają podziału majątku dorobkowego.
W razie śmierci jednego z małżonków (w czasie trwania małżeństwa ale po ustanowieniu rozdzielności majątkowej), w skład masy spadkowej po zmarłym małżonku wchodzić będą jedynie składniki majątkowe stanowiące majątek odrębny małżonka spadkodawcy a także udział (co do zasady wynoszący połowę) tego małżonka w majątku wspólnym (o ile taki istnieje). W żadnej mierze do spadku po zmarłym nie wejdą składniki majątku będące składnikami majątku odrębnego drugiego z małżonków (czyli to co zostało nabyte przez tego małżonka zarówno przed ślubem jak i po ustaniu rozdzielności majątkowej, a także te prawa które przepisy kodeksu rodzinnego określają jako wchodzące w skład majątku osobistego tj. nabyte w wyniku dziedziczenia). Nie wejdzie także do spadku po zmarłym udział w majątku wspólnym, jaki przysługuje drugiemu małżonkowie.
W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, sąd ustala jedynie kto jest i w jakim zakresie spadkobiercą. W tym postępowaniu sąd przyjmuje zapewnienia spadkowe od osób, które wchodzą w krąg spadkobierców ustawowych lub testamentowych, ale co do zasady nie dokonuje ustalenia składników majątkowych wchodzących w skład spadku (spis inwentarza może być dokonany w przypadku gdy z takim wnioskiem do sądu wystąpi strona postępowania). Ustalenie składników spadku najczęściej będzie przeprowadzane na etapie działu spadku, czyli postępowania dzielącego określone składniki majątkowe pomiędzy spadkobiercami. W takim przypadku sąd może zażądać przedstawienia określonych dowodów, o ile uzna to za niezbędne (w tym zakresie sąd może Panią zobowiązać do przedstawienia wyciągu z rachunku bankowego na chwilę powstania rozdzielności majątkowej chcąc ustalić, w jakiej wysokości środki zostały zgromadzone w czasie trwania wspólności majątkowej).
Powyższe kwestie związane z ustaleniem masy spadkowej w przypadku powstania pomiędzy małżonkami rozdzielności majątkowej nie mają wpływu na ewentualne prawa do żądania zachowku po zmarłym spadkodawcy. W przypadku separacji zgodnie z treścią art. 9351 k.c. (kodeksu cywilnego). przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. W przepisie tym chodzi jednakże o separację orzeczona przez sąd, a nie separację jako stan faktyczny, tj. oddzielne zamieszkiwanie małżonków. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia z ustawy po współmałżonku, jeżeli orzeczenie o separacji było w chwili otwarcia spadku prawomocne. Nie może dojść do wyłączenia małżonka od dziedziczenia, jeżeli śmierć współmałżonka nastąpiła przed uprawomocnieniem się orzeczenia o separacji. Należy jednakże pamiętać także, że w myśl art. 940 § 1 k.c. małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. W takim przypadku wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Jeżeli zatem separacja nie była orzeczona przez sąd, spadkobierca nie wystąpi o wyłączenie małżonka od dziedziczenia (nie zajdą także inne przesłanki do wyłączenia od dziedziczenia np. poprzez wydziedziczenie lub uznanie za niegodnego), wówczas małżonek może dziedziczyć po współmałżonku z mocy ustawy. W przypadku gdyby małżonek został pominięty przy dziedziczeniu z uwagi na ustanowienie spadkobiercy ustawowego, wówczas co do zasady przysługiwać mu będzie roszczenie o zachowek po zmarłym małżonku. Uprawnieni do zachowku na podstawie art. 991 § 1 k.c. są zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy (z uwagi na fakt, iż nie była orzeczona separacja co do zasady była by Pani powołana do spadku jako małżonek spadkodawcy, Pani udział spadkowy w tym przypadku wynosiłby co najmniej ¼ część spadku). Zachowek należy się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Zachowek taki będzie przysługiwał dopiero po śmierci spadkodawcy.
Porady prawne / pomoc prawna
