Składki ZUS przy zatrudnieniu i świadczeniu usług w spółkach powiązanych

W opisanym stanie faktycznym zasadniczo mowa jest o dwóch różnych stosunkach prawnych, w ramach których świadczona jest z jednej strony praca na rzecz pracodawcy zgodnie z przepisami Prawa pracy, a w drugim przypadku mówimy o zawarciu umowy cywilnoprawnej. Takie wykonywanie przez jedną osobę różnych czynności wchodzących w skład dwóch różnych podmiotów co do zasady nie niesie za sobą żadnych prawnych ograniczeń, o ile czynności te będą faktycznie wykonywane odrębnie na rzecz każdego z tych podmiotów i będą one prawidłowo udokumentowane. 

Należy zaznaczyć, że mogą jednak pojawić się pewne wątpliwości w zakresie podlegania ubezpieczeniem społecznym, jeżeli umowa cywilnoprawna będzie miała charakter pozorny lub wprost działania te będą zmierzać do obejścia prawa przez pracodawcę, który np. w ten sposób zamierza obejść przepisy o godzinach nadliczbowych lub zmniejszyć podstawę do naliczania składek na ubezpieczenie społeczne.   

Należy zwłaszcza odnieść się do ustalenia definicji pracownika, którym zgodnie z treścią przepisu art. 8 ust. 1 I 2a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.) jest uważana zarówno osoba pozostają w stosunku pracy jaki i osoba wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Umowy cywilnoprawne wymienione w powyższym przepisie nie stanowią samodzielnych tytułów obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym pracownika, nie dochodzi również do zbiegu tytułów ubezpieczenia społecznego. Wyżej wskazany przepis poprzez wykreowanie szerokiego pojęcia pracownika - stworzył szeroką definicję pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Tytułem tym jest łączący pracodawcę z pracownikiem stosunek pracy oraz dodatkowo umowa cywilnoprawna zawarta przez pracownika z pracodawcą a także zawarta z osobą trzecią, jeżeli wykonywana jest na rzecz pracodawcy. Pracownik wykonujący pracę na podstawie wymienionych umów cywilnoprawnych zawartych z pracodawcą oraz umów cywilnoprawnych zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca jest świadczona na rzecz pracodawcy, mają równorzędny charakter z punktu widzenia skutków prawnych. Dla celów ubezpieczeń społecznych zarówno wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych z pracodawcą, jak i zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca wykonywana jest na rzecz pracodawcy, jest traktowane tak jak świadczenie pracy w ramach klasycznego stosunku pracy łączącego jedynie pracownika z pracodawcą (Wyrok
Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
z dnia 6 lutego 2014 roku sygn. akt
II UK 279/13).

W takim wypadku to pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy (uchwała
 Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
 z dnia 2 września 2009 roku sygn. akt
II UZP 6/09). 

Zatem główne ryzyko związane jest w opisanym stanie faktycznym z uznaniem stosunku cywilnoprawnego za wykonywanie stosunku pracy, a tym samym obciążenie pracodawcy składkami na ubezpieczenie emerytalne, rentowe chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy. Ponadto czyn taki stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny do 5 tysięcy złotych. Ponadto w pewnych okolicznościach działanie takie może być uznane za czyn z art. 219 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem osoba, która narusza przepis prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W takim postępowaniu karnym, którego przedmiotem jest czyn polegający na zaniechaniu odprowadzenia przez pracodawcę - wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) - składki na ubezpieczenie społeczne, status pokrzywdzonego przysługuje także Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.

Reasumując, dopuszczalne jest w opisanym stanie faktycznym aby zawarte zostały odrębne umowy z podmiotami powiązanymi kapitałowo, ale najkorzystniej jest aby świadczone usługi na rzecz drugiego podmiotu przez osobę, która jest pracownikiem pierwszego podmiotu, nie były realizowane nawet pośrednio na rzecz tego pracodawcy przez usługodawcę. W przeciwnym przypadku może to zostać uznane za wykonywanie pracy.

Jarosław Olejarz

Radca prawny