Czynności drugiego małżonka stanowią jego uprawnienie czy obowiązek?
Zgodnie z przepisem art. 29 k.r.i.o. w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.
W judykatach podkreśla się, iż w kwestii, czy działanie przez małżonka w ramach umocowania z art. 29 k.r.i.o. jest jego uprawnieniem, czy też obowiązkiem, należy przychylić się do poglądu, że to ustawowe umocowanie do działania przez współmałżonka ma charakter uprawnienia. Za poglądem tym przemawia sformułowanie zawarte w art. 29 k.r.i.o., a zwłaszcza dwukrotnie użyty w tym przepisie wyraz "może" a nie "powinien" lub "ma obowiązek", a nadto możliwość wyrażenia sprzeciwu przez małżonka, którego dotyczy przeszkoda. Okoliczności te wskazują, że wolą ustawodawcy było ustanowienie jedynie możliwości działania za współmałżonka, a nie obowiązku takiego działania (por. uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2011 r., sygn. akt: II GSK 781/10).
Przedstawicielstwo ustawowe małżonków
Ustawa w art. 29 k.r.i.o. stanowi o przedstawicielstwie ustawowym małżonków. Wskazuje na to w szczególności użycie sformułowania, iż małżonek może działać za drugiego małżonka bez pełnomocnictwa.
Przedstawicielstwo polega na dokonywaniu czynności prawnych w cudzym imieniu i na cudzy rachunek. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach jego umocowania pociąga za sobą skutki prawne bezpośrednio dla osoby reprezentowanej, o czym mowa w przepisie art. 95 k.c. Przedstawiciel składa własne oświadczenie woli, ale czyni to w imieniu osoby reprezentowanej (zob. B. Ziemianin, Z. Kuniewicz, Prawo cywilne. Część ogólna, Ars boni et aequi, Poznań 2007, wyd. I, s. 247-248). Prawo cywilne wyróżnia dwa rodzaje przedstawicielstwa. Mianowicie, mowa o przedstawicielstwie ustawowym i pełnomocnictwie (por. B. Ziemianin, Z. Kuniewicz, Prawo cywilne… op. cit., s. 252).
Zarząd majątkiem wspólnym a zarząd majątkiem osobistym
Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku (por. art. 36 § 2 k.r.i.o.).
Przepis art. 29 k.r.i.o. dotyczy tylko i wyłącznie zarządu majątkiem osobistym małżonka, który, z uwagi na przeszkodę, nie może sprawować zarządu samodzielnie. Wówczas to drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu. W przypadku jednak czynności, które dotyczą majątku wspólnego, przepis art. 29 k.r.i.o. nie będzie miał zastosowania, ponieważ do sytuacji tej odnosi się dyspozycja art. 36 § 2 k.r.i.o. Zgodnie z tym przepisem każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Istotą zarządu jest umożliwienie dokonywania czynności faktycznych oraz czynności na gruncie prawa materialnego i procesowego. Zgodnie z art. 36 § 1 k.r.i.o. oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Można uznać, że przepis art. 29 k.r.i.o. odnosi się do sytuacji wyjątkowych, nagłych, które właściwie zmuszają drugiego z małżonków, aby ten zadbał o interes pierwszego. Drugi z omawianych przepisów stanowi o uprawnieniu małżonków wynikającemu z samej istoty małżeństwa.
Podstawa prawna
Art. 29, art. 36 § 1, art. 36 § 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r., – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.).
Art. 95 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121).
Literatura
B. Ziemianin, Z. Kuniewicz, Prawo cywilne. Część ogólna, Ars boni et aequi, Poznań 2007, wyd. I.
Orzecznictwo
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2011 r., sygn. akt: II GSK 781/10 (tekst orzeczenia dostępny jest w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych
