Władza rodzicielska
Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Jeżeli rodzice dziecka nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim, to władza rodzicielska przysługuje również ojcu dziecka w przypadku, gdy uzna on dziecko oraz uzyska władzę rodzicielską z mocy prawa w razie sądowego ustalenia ojcostwa. Natomiast w sytuacji, gdy jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, to wówczas władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy przypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.
Co obejmuje pojęcie władza rodzicielska?
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Dziecko, które pozostaje pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. Należy podkreślić, że władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Są oni zobowiązani do tego, aby troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Natomiast rodzice, którzy nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej. Rodzice zobowiązani są również do tego, aby sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
W sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając tym samym władzę rodzicielską drugiego rodzica jedynie do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd może również pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka. Należy zaznaczyć, że rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej, a prawo do informacji na temat stanu zdrowia dziecka przebywającego w szpitalu
Rodzic dziecka, któremu na podstawie orzeczenia sądu została ograniczona władza rodzicielska, ale jednocześnie zostało mu zapewnione prawo do współdecydowania w istotnych sprawach dziecka – zachowuje przymiot przedstawiciela ustawowego. Oznacza to, że rodzic z ograniczoną władzą rodzicielską – w opisanej sytuacji – zachowuje uprawnienia wynikające z regulacji zawartych w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Chodzi tutaj m.in. o prawo do informacji o stanie zdrowia dziecka lub o prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dziecka. Należy podkreślić, że w takiej sytuacji rodzic, któremu ograniczono władzę rodzicielską nie potrzebuje zgody drugiego z rodziców np. na udostępnienie mu dokumentacji medycznej dziecka.
Z przesłanej przez Ministra Sprawiedliwości do Rzecznika Praw Pacjenta opinii wynika, że istota ograniczenia władzy rodzicielskiej rodzica do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka sprowadza się do tego, że sąd określa w orzeczeniu, co rodzicowi wolno w stosunku do dziecka. Dlatego też danemu rodzicowi przysługują tylko takie uprawnienia z zakresu władzy rodzicielskiej, o jakich pozytywnie orzekł sąd. Natomiast w pozostałych niewyszczególnionym zakresie rodzic jest tej władzy w stosunku do dziecka pozbawiony. W zakresie, w jakim władza rodzicielska została określona w postanowieniu sądu, jako nadal przysługująca danemu rodzicowi wobec dziecka, rodzic ten zachowuje – w tych właśnie ramach, które wyznaczył sąd – pełnię praw, na równi z drugim z rodziców. Zatem, w przypadku gdy władza rodzicielska została ograniczona do współdecydowania w istotnych sprawach dziecka, to w tym zakresie można powiedzieć, że rodzicowi przysługuje pełnia tej władzy. W istotnych sprawach dziecka oboje rodzice wykonują zatem władzę rodzicielską na tych samych zasadach i prawach (…) W przypadku, gdy dojdzie do braku porozumienia w istotnych sprawach dziecka rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Podstawa prawna:
art. 92 – 112 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U.2012.788 j.t.),
art. 9, art. 26 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U.2012.159 j.t.)
