Dziecko aż do uzyskania pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską swoich rodziców lub pod opieką prawną innej osoby (szczególnie w sytuacji, gdy władza rodzicielska została odebrana rodzicom). Zgodnie z zapisami Kodeksu cywilnego osoba, która nie ukończyła 13 roku życia nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych, natomiast osoba, która ukończyła 13 lat, ale nie ma skończonych 18 lat posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Tak wskazany wymiar zdolności do czynności prawnych przedkłada się na wymiar zdolności do dokonywania czynności procesowych w postępowaniu sądowym, a co za tym idzie dziecko musi być z reguły reprezentowane we wszelkich sprawach natury sądowej – dotyczy to także spraw opiekuńczych.
Zgodnie z treścią art. 98 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:
- przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;
- przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.
Powyższe przepisy znajdują zastosowanie odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym. Pamiętajmy, że jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. W przypadku ustanowienia rodziny zastępczej dla małoletniego, bez pozbawienia władzy rodzicielskiej jego biologicznych rodziców, jest ono nadal reprezentowane w postępowaniu przez rodziców, nie zaś rodziców rodziny zastępczej, w której zostało czasowo umieszczone (wyrok WSA w Gdańsku z 13.12.2007 r.).
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2010 r. (sygn. akt III KK 315/09), rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców. Skutkiem przekroczenia granic umocowania przez przedstawiciela na gruncie prawa cywilnego jest nieważność dokonanej czynności prawnej (art. 95 § 2 KC). Na gruncie prawa karnego procesowego czynność taką należy uznać za bezskuteczną co jest równoznaczne z brakiem skargi uprawnionego oskarżyciela, stanowiącym ujemną przesłankę procesową z art. 17 § 1 pkt 9 KPK.
Rodzic nie może reprezentować dziecka w postępowaniu, które toczy się między dzieckiem a jednym z rodziców. Odnosząc to do postępowania procesowego, w którym występują dwie strony o interesach przeciwstawnych, to wskutek tego wyłączone jest reprezentowanie dziecka przez jedno z rodziców, jeżeli proces toczy się między tymi osobami.
