Zgodnie z treścią art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Małżonkowie mają jednak prawo do zniesienia owej wspólności majątkowej – w każdej chwili trwania ich związku.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej następuje za pomocą umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Zgodnie z art. 51 i 51[1] KRiO, w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Jednocześnie każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Pamiętajmy, że rozdzielność majątkowa małżeńska w świetle przepisów prawa rodzinnego odnosi się, jak sama nazwa wskazuje, do majątków małżonków, a nie do ich wzajemnych obowiązków. Rozdzielność majątkowa dotyczy kwestii zobowiązań każdego z małżonków wobec osób trzecich. Ustanowienie rozdzielności majątkowej wiąże się z koniecznością wizyty w kancelarii notarialnej, to z kolei rodzi koszty pracy prawnika. Maksymalna stawka taksy notarialnej za sporządzenie umowy majątkowej małżeńskiej (określanej także jako intercyza) wynosi 400 zł plus 23 % VAT. Pamiętajmy także o opłacie 6 zł netto za każdą stronę wypisu przedmiotowego aktu notarialnego.
Rozdzielność majątkowa może powstać nie tylko na skutek omawianej umowy, lecz także za pośrednictwem sądu, czy niekiedy nawet z mocy samego prawa. Rozdzielność z datą wsteczną jest jednak możliwa tylko przy udziale sądu rodzinnego. Tym samym umowna rozdzielność majątkowa nigdy nie może zostać ustanowiona z datą wsteczną. Zgodnie z art. 52 KRiO, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej. Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności. Z powyższego wynika zatem, że ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną może nastąpić wyłącznie, gdy zajdą ku temu ważne przyczyny. W wyroku z dnia 4 listopada 2004 r. (sygn. akt V CK 215/04) Sąd Najwyższy podkreślił, że takim ważnym powodem może być separacja małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym. Sytuacja taka stwarza bowiem z reguły zagrożenie interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków. W sprawie o roszczenie określone w art. 52 KRiO decydujące znaczenie mają zatem kwestie czysto majątkowe i możliwość porozumienia małżonków w sprawach związanych z zarządem ich majątkiem. Wykładnia pojęcia "ważnych powodów" w rozumieniu omawianego przepisu nie może być oderwana od stosunków społeczno-gospodarczych, a zwłaszcza aktywności w sferze prowadzonej (przez obojga małżonków lub jednego z nich) działalności gospodarczej w ramach konstytucyjnie zagwarantowanej wolności gospodarczej. Jednocześnie Sąd ten w wyroku z dnia 15 października 1999 r. (sygn. akt III CKN 374/98) zaznacza, iż orzeczeniu o zniesieniu małżeńskiej wspólności ustawowej skutek wsteczny winien być nadawany w sytuacjach rzadkich i wyjątkowych. Przy rozważaniu "ważnych powodów" i daty ich wystąpienia jest wręcz obowiązkiem sądu rozważenie nie tylko interesu rodziny, ale także i ewentualności pokrzywdzenia wierzycieli każdego z małżonków, których wierzytelności powstały w okresie objętym wstecznym działaniem orzeczenia.
