Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, na koszty procesu składają się koszty sądowe, koszty opinii biegłych, a także koszty zastępstwa procesowego, gdy w sprawie występował adwokat lub radca prawny. Koszty są z reguły zwracane przez stronę, która przegrała proces na rzecz strony, która wygrała. W przypadku sprawy rozwodowej stroną przegraną jest ten kto w wyroku rozwodowym został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Warto jednak podkreślić, że sprawa rozwodowa może zostać zainicjowana przez oboje małżonków z wnioskiem o nie orzekanie o winie – wówczas koszty postępowania sądowego w tym zakresie przedstawiać się będą nieco inaczej.
Koszty sprawy rozwodowej bez orzekania o winie na zgodny wniosek stron to wydatek 600 zł – jest to koszt wniesienia pozwu. Jeżeli zostanie wydany wyrok rozwodowy uwzględniający powyższy wniosek tj. rozwód zostanie orzeczony bez winy któregokolwiek z małżonków, sąd z urzędu zwróci stronom połowę tak wniesionej kwoty, czyli 300 zł, ale dopiero gdy wyrok się uprawomocni.
Z drugiej strony, jeżeli pozew rozwodowy wniesie małżonek żądając przy tym uznania w części albo w całości winy rozkładu pożycia małżeńskiego drugiego małżonka, koszt pozwu wyniesie 600 zł, sąd jednak nie zwraca już połowy tej kwoty. Powód może równocześnie złożyć we właściwym sądzie wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części – musi to być jednak uzasadnione trudną sytuacją materialną. Wniosek nie zawsze jest rozpatrywany pozytywnie, ale warto zawsze spróbować go złożyć. Do wniosku należy dołączyć także formularz o stanie rodzinnym i majątkowym, a także zaświadczenie o zarobkach. Warto pamiętać, że cała kwota wniesiona tytułem opłaty za pozew zostanie zwrócona stronie, jeżeli pozew zostanie cofnięty na skutek pojednania się stron w I instancji. Gdyby pojednanie nastąpiło przed zakończeniem postępowania apelacyjnego, zwrotowi podlega połowa uiszczonej opłaty od wniesionej apelacji.
W ramach kosztów rozprawy rozwodowej często pojawia się zagadnienie wynagrodzenia pełnomocnika zawodowego reprezentującego daną stronę w sprawie – adwokata lub radcy prawnego. W tym zakresie również można wnioskować o ustanowienie pełnomocnika z urzędu i w przypadku pozytywnej decyzji sądu nie poniesiemy kosztów jego działania. Jeżeli jednak nie uda nam się uzyskać pomocy prawnej z urzędu, wówczas chcąc wynająć adwokata lub radcę prawnego musimy liczyć się z wydatkiem od kilkuset do kilku tysięcy złotych na pokrycie jego wynagrodzenia (różnice cenowe podyktowane są zmiennymi stawkami wynagrodzenia adwokata bądź radcy prawnego w różnych miastach Polski). Pamiętajmy także, że do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Wysokość kosztów sądowych, zasady zwrotu utraconego zarobku lub dochodu oraz kosztów stawiennictwa strony w sądzie, a także wynagrodzenie adwokata, radcy prawnego i rzecznika patentowego regulują odrębne przepisy.
Jeżeli strony postępowania chciałyby dokonać podziału majątku wspólnego, to wniosek w tej sprawie kosztuje 1000 zł. Jeżeli jednak wniosek zawiera zgodny projekt podziału takiego majątku kwota ta ulega zmniejszeniu do 300 zł. Przy podziale mieszkania do wspólnego korzystania opłata wyniesie 100 zł, a w razie orzeczenia eksmisji jednego z małżonków pobiera się 200 zł od wniosku o eksmisję.
Zgodnie z treścią art. 108 KPC, sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Sąd może jednak rozstrzygnąć jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu; w tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony. Sąd drugiej instancji, uchylając zaskarżone orzeczenie i przekazując sprawę sądowi pierwszej instancji do rozpoznania, pozostawia temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej. Postanowienie o kosztach procesu, powinno zawierać nie tylko przytoczenie stanowiących podstawę prawną rozstrzygnięcia przepisów prawa, ale także wyjaśnienie, dlaczego w konkretnej sytuacji prawnej mają zastosowanie powołane przepisy prawa i w jaki sposób wpływają one na zapadłe rozstrzygnięcie. Jak podkreśla Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 kwietnia 2012 r. (sygn. akt II CZ 207/11), przez orzeczenie kończące postępowanie w sprawie w danej instancji należy rozumieć wyrok (postanowienie co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym) albo inne orzeczenia, które trwale zamykają drogę do wydania wyroku. Przyjmuje się także, że chodzi tutaj o orzeczenie całkowicie kończące sprawę w danej instancji, a zatem o wyrok końcowy lub postanowienie o umorzeniu postępowania w całości lub odrzuceniu pozwu w całości, ponieważ dopiero takie orzeczenie pozwala na prawidłowe ustalenie wyniku sprawy, który z kolei w myśl art. 98 § 1 KPC stanowi co do zasady podstawę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu. Stąd wywodzi się niedopuszczalność orzekania o kosztach procesu na wcześniejszym etapie w orzeczeniach kończących sprawę w określonej części, np. w razie częściowego umorzenia postępowania, nawet jeśli podlegają one zaskarżeniu w toku instancji. Stanowisko to znajduje potwierdzenie także w regulacji art. 100 KPC znajdującej zastosowanie w razie częściowego uwzględnienia żądań stron.
