Warunki uznania ojcostwa
Uznanie ojcostwa następuje w sytuacji, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna. Należy pamiętać, że mężczyzna, który chce uznać swoje ojcostwo powinien być przekonany, że jest ojcem tego dziecka. Musi mieć również pełną zdolność do czynności prawnych. Co ważne, oświadczenie o uznaniu dziecka może złożyć mężczyzna, który ukończył 16 lat i co, do którego nie istnieją podstawy do ubezwłasnowolnienia.
Do uznania dziecka przez ojca mającego ograniczoną zdolność do czynności prawnych potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego. Jeżeli jednak nie on ma pełnej zdolności do czynności prawnych może złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym. Do uznania ojcostwa wymagana jest zgoda matki dziecka. Musi ona bowiem potwierdzić, że ojcem dziecka jest ten właśnie mężczyzna. Na złożenie takiego oświadczenia matka dziecka ma 3 miesiące. Może je złożyć także jednocześnie z oświadczeniem ojca. Generalnie można uznać dziecko małoletnie. Możliwe jest również uznanie ojcostwa dziecka poczętego, lecz nienarodzonego. Uznanie ojcostwa nie może jednak nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Od momentu, gdy dziecko osiągnie pełnoletność tylko ono może decydować o tym, czy chce dochodzić ustalenia swego pochodzenia. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.
Sposób uznania ojcostwa
Mężczyzna, który chce uznać dziecko musi złożyć odpowiednie oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Kierownik USC wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka. Jeżeli kierownik USC poweźmie wątpliwość co do pochodzenia dziecka albo jeżeli uznanie jest niedopuszczalne, wówczas jest zobowiązany odmówić przyjęcia oświadczeń. Taka odmowa musi być podana na piśmie z podaniem przyczyny i uzasadnieniem. W takiej sytuacji zainteresowane osoby mogą zwrócić się do sądu opiekuńczego. Jednak zarówno kierownik USC, jak i sąd odmówią przyjęcia oświadczeń, jeżeli zainteresowani nie osiągnęli odpowiedniego wieku lub stan ich zdrowia psychicznego budzi wątpliwości. Niedopuszczalne jest również uznanie ojcostwa w sytuacji, gdy toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa. Jeżeli rodzice zamieszkują za granicą i przynajmniej jedno z nich jest obywatelem polskim, mogą złożyć oświadczenie przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do pełnienia funkcji konsula. Ponadto w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki lub mężczyzny od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy.
Bezskuteczność uznania
W przypadku, gdy mężczyzna uznał swoje ojcostwo a później dowiedział się, że nie jest biologicznym ojcem dziecka, może on wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania. Ma na to 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się, że dziecko nie pochodzi od niego. W przypadku, gdy sąd uwzględni powództwo ustają wszelkie prawne konsekwencje pokrewieństwa pomiędzy dzieckiem a ojcem, władza rodzicielska, prawo dziedziczenia itd. Wyrok ma skutek wsteczny i przyjmuje się, że uznanie w ogóle nie miało miejsca. Powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie można jednak wytoczyć przed urodzeniem się dziecka, po osiągnięciu przez nie pełnoletniości ani po jego śmierci. Takie samo prawo ma matka dziecka, która potwierdziła ojcostwo oraz dziecko po osiągnięciu pełnoletności. Dziecku przysługuje jednak dłuższy termin, może to bowiem zrobić w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości.
Sądowne ustalenie ojcostwa
W przypadku, gdy dziecko nie pochodzi ze związku małżeńskiego, jego ojcostwo można ustalić sądownie. Ustalenie ojcostwa opiera się na domniemaniu, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym dniu a nie wcześniej niż 180 tym dniu przed urodzeniem się dziecka (tzw. okres koncepcyjny). Jeśli matka w okresie koncepcyjnym odbywała stosunki fizyczne także z innymi mężczyznami, wówczas okoliczność ta może służyć obaleniu domniemania ojcostwa mężczyzny, o ile ojcostwo innej osoby jest bardziej prawdopodobne. Wykluczenie lub potwierdzenie ojcostwa przeprowadza się w oparciu o badania krwi lub testy DNA. Dowodami w sprawie ustalenia ojcostwa mogą być także badania antropologiczne, zeznania świadków, czy przesłuchanie stron itp.
Pozew o ustalenie ojcostwa
Osobami uprawnionymi do wniesienia pozwu o ustalenie ojcostwa są dziecko, matka i domniemany ojciec dziecka oraz prokurator. Należy pamiętać, że ani matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności. Wytoczenie powództwa o ustalenie ojcostwa nie jest ograniczone w czasie, co oznacza, że matka dziecka oraz domniemany ojciec mogą wystąpić z powództwem do czasu pełnoletniości dziecka, natomiast dziecko i prokurator w każdym czasie, nawet po śmierci domniemanego ojca. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie, ustalenia ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni. Co ważne, sąd może ustalić ojcostwo tylko w stosunku do dziecka już urodzonego. Powództwo o ustalenie ojcostwa wytacza się przeciw domniemanemu ojcu, a gdy on nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Domniemany ojciec dziecka wnosi z kolei pozew przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje – przeciwko dziecku. Pozew o ustalenie ojcostwa dziecka składa się do sądu rejonowego według wyboru osoby występującej z powództwem – albo właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego albo powoda. Sprawa toczy się według trybu przewidzianego dla spraw ze stosunków pomiędzy rodzicami i dziećmi. Od pozwu nie uiszcza się opłaty, gdyż strona dochodząca ojcostwa i roszczeń z tym związanych korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych.
Skutki uznania i sądowego ustalenia ojcostwa
Uznanie i sądowe ustalenie ojcostwa rodzi skutki prawne wobec wszystkich, w każdej dziedzinie prawa i to z mocą wsteczną od chwili urodzenia dziecka. Z chwilą uznania lub sądowego ustalenia ojcostwa dziecko uzyskuje z mocy ustawy uprawnienie do otrzymywania środków utrzymania i środków wychowania. Ma również prawo do alimentów. Dziecko jest również powołane do spadku z ustawy po ojcu, który je uznał, lub który został ustalony sądownie, a ojciec dziedziczy po dziecku.
