Art. 58 ustawy z 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym stanowi między innymi, że statut uczelni niepublicznej nadaje jej założyciel albo uchwala organ kolegialny uczelni. Statut określa sposób przejęcia funkcji założyciela w razie jego śmierci, jeżeli jest osobą fizyczną. Jednak, jeśli założyciel jest osobą prawną określa sposób likwidacji oraz zasady i tryb likwidacji uczelni. Przejęcie funkcji założyciela wymaga zgody ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego wyrażonej w formie decyzji administracyjnej. Statut uczelni niepublicznej wchodzi w życie z dniem wydania przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego decyzji o jego zatwierdzeniu. Statut uczelni niepublicznej, która posiada co najmniej cztery uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora, a przypadku uczelni artystycznej dwa takie uprawnienia wchodzi w życie z dniem określonym w uchwale senatu lub decyzji założyciela. Zdaniem wnioskodawców przepis ten nie przewiduje jakiegokolwiek udziału związków zawodowych w procesie uchwalania statutu. Zgodnie z konstytucją ustawodawca kształtując uprawnienia związków zawodowych musi uwzględniać konstytucyjny nakaz zapewnienia związkom kompetencji współkreatywnych, które pozwolą im prowadzić rokowania ze stroną pracodawców.
Zgodnie z art. 118 ust. 1 zdanie 1 nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim następuje na podstawie mianowania lub umowy o pracę. Przepis ten przewiduje wiec dwa fakultatywne rodzaje stosunku pracy. Ustawodawca nie wskazuje, który z nich uznaje za podstawową formę zatrudnienia dla nauczyciela akademickiego w szkołach publicznych i niepublicznych. Zdaniem wnioskodawcy narusza to m.in. zasadę przyzwoitej legislacji w tym zasady określoności przepisów prawa. Natomiast art. 120 stanowi, że okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa statut. Zdaniem wnioskodawcy przekazanie do swobodnej regulacji w statucie uczelni rocznego wymiaru zajęć dydaktycznych nauczycieli akademickich stanowi m.in. naruszenie wyłączności ustawy. Określenie okresów zatrudnienia, choćby w postaci ustalenia granic minimalnych i maksymalnych powinno znajdować się w ustawie, a nie w statucie.
Ostatnia grupa przepisów: art. 124 pkt 4, art. 129 ust. 1, ust. 6 oraz art. 265 stanowi m.in., że rektor może rozwiązać za wypowiedzeniem stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim w przypadku podjęcia przez niego dodatkowego zatrudnienia lub prowadzenia działalności gospodarczej bez zgody rektora. Wykonywanie przez nauczyciela akademickiego dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy u więcej niż jednego dodatkowego pracodawcy lub prowadzenia działalności gospodarczej łącznie z jednym dodatkowym zatrudnieniem w ramach stosunku pracy, bez uzyskania zgody rektora stanowi podstawę rozwiązania stosunku pracy w uczelni publicznej będącej podstawowym miejscem pracy. Nauczyciel akademicki powinien zawiadomić rektora o podjęciu dodatkowego zatrudnienia lub rozpoczęciu działalności gospodarczej w ciągu siedmiu dni. Nauczyciel akademicki, który przed wejściem w życie ustawy podjął dodatkowe zatrudnienie w ramach stosunku pracy może je kontynuować, jednak pod pewnymi warunkami. Nie zawiadomienie w odpowiednim czasie właściwego organu uczelni stanowi podstawę do rozwiązania stosunku pracy w uczelni będącej podstawowym miejscem pracy. Zdaniem wnioskodawcy przepisy te naruszają m.in. zasadę wolności pracy oraz zasadę wolności gospodarczej. Swoboda wyboru pracodawcy oznacza nie tylko możliwość zmiany zatrudnienia, ale także pozostawania w tym samym czasie w innym stosunku pracy. Wolność prowadzenia działalności gospodarczej oznacza również możliwość jej prowadzenia bez względu na zatrudnienie u innego pracodawcy.
Trybunał Konstytucyjne orzekł, że:
– art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym w zakresie, w jakim pomija prawo związków zawodowych działających w uczelni niepublicznej do opiniowania zmian w jej statucie, jest niezgodny z art. 59 ust. 2 konstytucji.
– art. 118 ust. 1 zdanie pierwsze powyższej ustawy jest zgodny z art. 2 i art. 32 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 73 konstytucji.
– art. 120 powyższej ustawy jest zgodny z art. 2 i art. 32 konstytucji.
– art. 124 pkt 4 powyższej ustawy jest zgodny z art. 20, art. 22, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 konstytucji.
– art. 129 ust. 1 i 6 powyższej ustawy jest zgodny z art. 20, art. 22, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 konstytucji.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Pominięcie prawa związków zawodowych działających w uczelni niepublicznej do opiniowania zmian w jej statucie, jest niezgodne z konstytucją.
– art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym w zakresie, w jakim pomija prawo związków zawodowych działających w uczelni niepublicznej do opiniowania zmian w jej statucie, jest niezgodny z art. 59 ust. 2 konstytucji.
– art. 118 ust. 1 zdanie pierwsze powyższej ustawy jest zgodny z art. 2 i art. 32 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 73 konstytucji.
– art. 120 powyższej ustawy jest zgodny z art. 2 i art. 32 konstytucji.
– art. 124 pkt 4 powyższej ustawy jest zgodny z art. 20, art. 22, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 konstytucji.
– art. 129 ust. 1 i 6 powyższej ustawy jest zgodny z art. 20, art. 22, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 konstytucji.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Pominięcie prawa związków zawodowych działających w uczelni niepublicznej do opiniowania zmian w jej statucie, jest niezgodne z konstytucją.
Zgodnie z art. 58 ust. 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym statut uczelni niepublicznej nadaje jej założyciel albo uchwala organ kolegialny wskazany w statucie.
Trybunał Konstytucyjny stwierdzil, że prawo opiniowania projektów aktów prawnych nie zostało wyrażone wprost w konstytucji. Przysługuje ono związkom zawodowym na mocy ustawy. Konstytucyjne prawo do rokowań obejmuje nie tylko rozwiązywanie sporów zbiorowych i zawieranie układów zbiorowych pracy, lecz dotyczy również zawierania innych porozumień. Oznacza prawo do wyrażania opinii związków zawodowych we wszystkich sprawach dotyczących praw i obowiązków pracowników. Przez rokowania w celu zawarcia innych porozumień, o których mowa w konstytucji należy rozumieć m.in. zgłaszane przez związki zawodowe uwagi i opinie do projektów statutów jako aktów prawnych normujących funkcjonowanie takich jednostek organizacyjnych jak uczelnie publiczne i niepubliczne, w zakresie ustalonym ustawą.
Art. 118 ust. 1 zdanie 1 prawa o szkolnictwie wyższym stanowi, że nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim następuje na podstawie mianowania lub umowy o pracę. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że analizując ten przepis należy mieć na uwadze konstytucyjne prawo każdej szkoły wyższej do autonomii. Prawo to jest ściśle powiązane z innymi prawami i wolnościami gwarantowanym konstytucyjnie: wolnością słowa, prawem do ochrony własności intelektualnej, prawem do prywatności, prawem do wolności badań, prawem do kultury. Tak pojmowane prawo szkoły wyższej do autonomii może prowadzić zarówno do wzmocnienia pozycji związków zawodowych w szkole jak i do jej osłabienia. Jeśli jednak władze uczelni zdecydują się w ramach przysługującej szkole autonomii osłabić wpływ związków zawodowych to zawsze granicą konstytucyjności i legalności takiej polityki władz uczelni będą prawa związków gwarantowane w konstytucji. Dodatkowo Trybunał uznał, że zarówno wolność nauczania jak i wolność prowadzenia badań naukowych nie mogą stanowić podstawy roszczenia nauczycieli akademickich lub kandydatów na takich nauczycieli o mianowanie w tych szkołach.
Zgodnie z art. 120 prawa o szkolnictwie wyższym okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa statut. Trybunał stwierdził, że przepis ten jest zgodny z konstytucją. Zauważył również, że stanowiska asystenta oraz adiunkta ze swej natury są stanowiskami rotacyjnymi, przejściowymi, które prowadzić mają do osiągnięcia samodzielności na poziomie dydaktyki oraz badań naukowych.
Art. 124 pkt 4 oraz art. 129 ust. 1, ust. 6 prawa o szkolnictwie wyższym ograniczają możliwość podejmowania dodatkowego zatrudnienia lub prowadzenia działalności gospodarczej przez nauczycieli akademickich oraz normują sankcje, które mogą zostać zastosowane w razie naruszenia przez pracownika tych ograniczeń. Rektor może rozwiązać za wypowiedzeniem stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim w przypadku podjęcia przez niego dodatkowego zatrudnienia lub prowadzenia działalności gospodarczej bez zgody rektora. Trybunał wskazał, że ograniczenia praw i wolności są uzasadnione wolnościami i prawami innych osób, a szczególnie prawem do nauki. To prawo powinno być także interpretowane jako ważny interes publiczny w kontekście ograniczenia wolności prowadzenia działalności gospodarczej.
