Zasady przyznawania emerytur pomostowych

Z art. 4 pkt. 5 ustawy wynika, że z emerytury pomostowej mogą skorzystać tylko i wyłącznie osoby, które rozpoczęły pracę w szczególnych warunkach lub pracę w szczególnym charakterze przed dniem 1 stycznia 1999 r., natomiast osobom, które taką samą pracę rozpoczęły po tej dacie, takie prawo nie przysługuje. Według wnioskodawców przepis ten jest niezgodny z konstytucją, bowiem narusza wynikającą z zasady demokratycznego państwa prawnego zasadę ochrony praw słusznie nabytych. Nakazuje ona chronić zarówno prawa nabyte, jak i ekspektatywy praw. Im dłuższa jest perspektywa czasowa podejmowanych działań, tym silniejsza powinna być ochrona zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. W ocenie wnioskodawcy, kwestionowane przepisy naruszają te zasady.

 

W opinii wnioskodawcy art. 3 ust. 1-3 ustawy o emeryturach pomostowych oraz załącznika nr 1 i załącznika nr 2 do tej ustawy naruszają zasadę równości. Wykaz prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie zawiera prac w hałasie, wykonywanych poza pomieszczeniami zamkniętymi, pracy zmianowej nocnej oraz pracy nauczycieli. Pominięcie to nie znajduje uzasadnienia z medycznego punktu widzenia ze względu na duże obciążenie psychofizyczne przy tych kategoriach prac.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
1. Art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych oraz załącznik nr 1 do tej ustawy w zakresie, w jakim pomijają – jako samodzielną przesłankę uzyskania emerytury pomostowej – pracę w warunkach występowania hałasu, pracę poza pomieszczeniami zamkniętymi i pracę zmianową, są zgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji.
2. Załącznik nr 2 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. w zakresie, w jakim pomija inne prace nauczycieli niż wymienione w pkt 21 tego załącznika, jest zgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji. 3. Art. 4 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. w zakresie, w jakim przyznaje prawo do emerytury pomostowej wyłącznie pracownikom, którzy wykonywali prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r., jest zgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz z zasadą ochrony praw nabytych wynikającymi z art. 2 konstytucji oraz z art. 32 ust. 1 konstytucji.W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Zawarta w art. 4 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych zasada wygaszania emerytur pomostowych nie narusza zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Art. 24 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który zapowiadał stworzenie emerytur pomostowych, nie zawierał obietnicy, że będą one rozwiązaniem trwałym. Zarówno nazwa tych świadczeń, jak i cele reformy emerytalnej oraz dokumentacja procesu legislacyjnego dowodzą, że emerytury pomostowe miały być rozwiązaniem przejściowym. Ich wygaszanie nie jest również nieproporcjonalne, bowiem ogólnospołeczne korzyści z wprowadzenia tego rozwiązania w perspektywie długoterminowej będą w znacznym stopniu przewyższały koszty jednostkowe.

Art. 4 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych nie narusza także zasady ochrony praw nabytych. Do dnia wejścia w życie zaskarżonej ustawy, czyli do 1 stycznia 2009 r. – nie było ani możliwości efektywnego nabycia prawa do emerytury pomostowej, ani też ustalonych warunków nabywania tego prawa. Dlatego też przed dniem 1 stycznia 2009 r. nie mogły powstać maksymalnie ukształtowane ekspektatywy tego prawa, które podlegałyby ochronie konstytucyjnej.

Art. 4 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych jest również zgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji. Każda osoba, która podejmowała pracę po rozpoczęciu reform emerytalnych, powinna mieć świadomość, że przechodzenie na emeryturę ma się odbywać, co do zasady w podstawowym wieku emerytalnym, a ustawodawca będzie zmierzał do stopniowego ograniczenia wszystkich wyjątków od tej zasady. Dlatego osoby, które podejmowały pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. i po tej dacie funkcjonowały w innym "otoczeniu prawnym". Z tego punktu widzenia nie można ich uznać za podmioty podobne, które powinny być jednakowo traktowane.

Natomiast, jeśli chodzi o zarzut pominięcia w zaskarżonej ustawie prac wykonywanych w warunkach występowania hałasu, prac poza pomieszczeniami zamkniętymi, pracy zmianowej i pracy nauczycieli, to należy zauważyć, że w pewnym zakresie jest on oczywiście bezzasadny. Choć rzeczywiście ustawa o emeryturach pomostowych nie traktuje tych rodzajów prac jako samoistnych przesłanek nabycia uprawnień do świadczenia, to jednak w wielu wypadkach są one uwzględnione w tym akcie prawnym – jednak pod warunkiem współwystępowania z innymi czynnikami. Do emerytury pomostowej uprawniają np. wymienione w ustawie prace hutnicze, wykonywane w warunkach hałasu, czy praca nauczycieli w zakładach poprawczych.

Wskazane rodzaje prac nie wypełniają także ustawowych definicji prac w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze. Według oświadczenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej, zawartego w piśmie do Trybunału Konstytucyjnego, oraz załączonych opiniach ekspertów Centralnego Instytutu Ochrony Pracy, w odniesieniu do prac związanych z występowaniem hałasu, prac poza pomieszczeniami zamkniętymi i pracy zmianowej możliwe jest skuteczne zapobieganie trwałemu uszkodzeniu zdrowia np. przez zastosowanie odpowiedniej odzieży roboczej albo odpowiednią organizację pracy. Wyklucza to możliwość uznania tych czynników za samoistne przesłanki prawa do emerytury pomostowej. Praca nauczyciela nie może być natomiast pracą w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy, bo ewentualnie nienależyte wykonywanie obowiązków nauczycielskich nie zagraża bezpieczeństwu publicznemu czy zdrowiu lub życiu innych osób w takim stopniu, jak np. praca pilotów czy lekarzy pracujących na ostrym dyżurze. Wobec tego należy uznać, że wnioskodawca nie wykazał w dostateczny sposób, że wskazane przez niego kategorie pracowników charakteryzują się takimi samymi cechami jak pracownicy wykonujący prace ujęte w ustawie o emeryturach pomostowych. Ich pominięcie w tej ustawie jest więc zgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji.