Wątpliwości dotyczące opodatkowania VAT nieodpłatnej pomocy prawnej świadczonej w ramach organizowanych przez korporacje akcji, pojawiają się cyklicznie i stale im towarzyszą. Tym razem akcję pro bono zapowiedziała Naczelna Rada Adwokacka. Termin akcji „Adwokaci pro bono” został wyznaczony na 19 maja 2012 roku. Opodatkowanie VAT-em tylko odpłatnych usług
Konieczność opodatkowania VAT-em powstaje między innymi w przypadku odpłatnego świadczenia usług (na terytorium kraju opodatkowaniu podlega także odpłatna dostawa towarów). Rozliczają go podatnicy, czyli osoby (zarówno fizyczne jak i prawne), a także jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (np. spółki jawne, cywilne), które wykonują samodzielnie działalność gospodarczą. Cel i rezultat tej działalności dla statusu podatkowego nie ma już znaczenia. Ustawa o podatku od towarów i usług zawiera także definicję działalności gospodarczej, która w sposób szeroki określa aktywności mieszczące się w jej zakresie.
Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.
Zwolnienie podmiotowe nie dla prawników
Podatku nie muszą rozliczać ci przedsiębiorcy, którzy wybrali tzw. zwolnienie podmiotowe. Oznacza to, że choć spełniają definicję podatnika VAT i wykonują czynności, które są opodatkowane tym podatkiem, to ze względu na nieprzekroczenie ustawowego limitu obrotu podatku nie naliczają (roczny limit to 150 000 zł; przedsiębiorcy, którzy rozpoczynają działalność w trakcie roku obliczają go proporcjonalnie do liczby miesięcy, przez które prowadzą firmę). Ale uwaga! Są podmioty, które bez względu na wysokość obrotu nie mogą skorzystać z takiego zwolnienia. Należą do nich między innymi przedsiębiorcy świadczący usługi prawnicze oraz usługi doradcze. Oznacza to, że takie osoby od początku swojej działalności muszą doliczać VAT do świadczonych przez siebie usług (korzystając jednocześnie z prawa do odliczenia, gdy dokonują zakupów związanych z ich opodatkowaną działalnością).
Prawnik na etacie VAT-u nie płaci
Tak więc problem ewentualnego opodatkowania nieodpłatnych świadczeń dotyczy tych podmiotów, które prowadzą działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o VAT. Ustawa wymienia natomiast aktywności zawodowe, które nie mieszczą się w zakresie działalności gospodarczej, a tym samym osoby, które ją wykonują nie są podatnikami VAT. Należy do nich między innymi praca na podstawie umowy o pracę. Tak więc gdy prawnik, zatrudniony na przykład w kancelarii (podatnikiem VAT jest w takiej sytuacji kancelaria będąca np. spółką komandytową), jednocześnie poza etatem nieodpłatnie świadczy pomoc prawną i dokonuje tego we własnym imieniu (np. aplikant – adwokat nie może wykonywać praktyki na podstawie umowy o pracę), to również takie świadczenie nie podlega opodatkowaniu VAT-em, na co wskazują wyjaśnienia Ministerstwa Finansów. Należy więc przyjąć, że podobnie będzie wyglądała sytuacja, gdy taką nieodpłatną pomoc świadczy np. radca prawny zatrudniony w firmie (jeśli jednocześnie obok etatu nie prowadzi własnej działalności).
Nieodpłatnie = odpłatnie
Skoro opodatkowaniu podlegają tylko odpłatne świadczenia usług, to skąd te wątpliwości? Otóż wynikają one z dość przewrotnej (ale odpowiadające dyrektywie unijnej) definicji odpłatnego świadczenia usług. Zgodnie z ustawą o VAT, odpłatnym świadczeniem usług jest także nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.
Kreowanie pozytywnego wizerunku mieści się w celu działalności
Kluczowe miejsce w tej definicji zajmuje właśnie cel takiego świadczenia. To od niego zależy, czy konkretna czynność będzie opodatkowana VAT, czy też nie. Tak też wskazują wyjaśnienia opublikowane na stronie internetowej Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl): „(…) Świadczenie pomocy prawnej za zasadzie pro publico bono, a zatem w sposób dobrowolny i nieodpłatny, w interesie publicznym – w szczególności na rzecz osób, których na te usługi nie stać, jest publicznie odbierane jako bezinteresowna działalność prospołeczna. Działalność taka kreuje pozytywny wizerunek przedsiębiorcy wśród obecnych i potencjalnych jego klientów. Zatem należy uznać, iż tak określona działalność pro bono wpisuje się, co do zasady, w zakres prowadzonej działalności gospodarczej i nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. (…).” Takie wyjaśnienia mogą doprowadzić do tego, że w organizowanych akcjach pro bono weźmie udział więcej prawników, nie obawiając się negatywnych skutków podatkowych sowich działań. Dzięki temu bezpłatna pomoc prawna świadczona na przykład przez kancelarie, będzie dla drobnych przedsiębiorców bardziej dostępna.
Katarzyna Rola-Stężycka, Tax Care
