Podstawowym aktem prawnym regulującym obowiązek opłacania ZUS-u jest oczywiście ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, popularnie nazywana ustawą systemową. W niej też możemy odnaleźć przepis określający zasady tzw. preferencyjnego ZUS-u.
Zgodnie z treścią art. 18a, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Dla przypomnienia kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2013 r. wynosi dokładnie 1600 zł brutto. Preferencyjny ZUS nie znajdzie jednak zastosowanie względem osób, które:
- prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych (5 lat) przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność;
- wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej (dotyczy to sytuacji, gdy praca była wykonywana na etacie w roku, w którym założona została taka działalność lub w roku poprzednim).
Zdaniem Sądu Najwyższego – zwrot "wykonywały w ramach stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej" z art. 18a ustawy systemowej należy odnieść do czynności zatrudnienia (obowiązków) powierzonych przez pracodawcę i wykonywanych faktycznie przez pracownika na konkretnym stanowisku pracy, a nie do wszystkich czynności jakie pracownik może wykonywać np. z racji posiadanych przez niego kwalifikacji, bądź też do działań o takim samym lub podobnym charakterze. Tym samym usługi zdrowotne (w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego) świadczone przez lekarza prowadzącego działalność gospodarczą (zawodową) w formie indywidualnej praktyki lekarskiej na rzecz podmiotu, w którym był zatrudniony jako stażysta, wyłączają możliwość preferencyjnego ustalenia wysokości składki na zasadach opisanych w art. 18a ustawy systemowej wówczas, gdy usługi te odpowiadają czynnościom wykonywanym w ramach istniejącego stosunku pracy, a więc obowiązkom wynikającym z łączącej lekarza jako pracownika i zakład opieki zdrowotnej jako pracodawcę umowy o pracę (por. wyrok SN z 23.03.2010 r. sygn. akt I UK 323/09).
Kolejnymi podmiotami wyłączonymi w tej materii są wspólnicy spółek jawnych, komandytowych i partnerskich oraz jednoosobowy wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, osoby prowadzące szkołę niepubliczną, twórcy, artyści, osoby współpracujące z podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą.
Niższe stawki ZUS przewidziane są wyłącznie w okresie 24 miesięcy od momentu założenia działalności gospodarczej – w takim też czasie można korzystać z preferencyjnych składek. Warto podkreślić, że jeżeli nasza firma rozpoczęła działalność w środku miesiąca np. 19 marca, to powyższy okres rozpoczyna swój bieg dopiero od przyszłego miesiąca tj. w powyższym przykładzie od kwietnia. Każdorazowe zawieszenie działalności gospodarczej nie powoduje niestety zawieszenia upływu 24 miesięcznego okresu niższej stawki ZUS, niezależnie od okresu czasu na jaki działalność została przez nas zawieszona. Płacenie preferencyjnych składek ZUS nie wpływa w żaden sposób, ani negatywnie ani pozytywnie, na obowiązek opłacania przez młodego przedsiębiorcę pozostałych składek – emerytalnych, rentowych, wypadkowych, zdrowotnych. Wyjątkiem są jednak składki na ubezpieczenie chorobowe, które można opłacać, choć nie ma ku temu prawnego obowiązku. Przedsiębiorca nie musi także opłacać składek na Fundusz Pracy. Dokładne informacje co do wysokości składek preferencyjnych umieszczane są na stronie internetowej ZUS.
Po upływie omawianego „okresu preferencyjnego” na przedsiębiorcę jest nakładany obowiązek zmiany kodu ubezpieczenia. Czas na dokonanie takiej zmiany jest bardzo krótki, dlatego trzeba pamiętać aby nie przegapić właściwej chwili (zmiana może być dokonana jedynie w 25 miesiącu prowadzenia działalności – niezależnie od tego czy działalność była zawieszana czy nie). Zmiany dokonujemy poprzez wyrejestrowanie się z ZUS i ponowne zgłoszenie, już na zasadach ogólnych, do ubezpieczeń.
W praktyce preferencyjne składki ZUS pozwalają na zaoszczędzenie nawet 15 000 zł. Standardowo miesięczne składki normalnego ZUS-u to wydatek rzędu nawet 1027 zł, preferencyjny ZUS wynosi już około 415 zł miesięcznie. Jak duża jest to różnica nie trzeba chyba nikomu wyjaśniać. Minusem jest oczywiście okres korzystania z tego przywileju – 2 lata od momentu rozpoczęcia swojej pierwszej działalności gospodarczej. W dobie powszechnej krytyki ZUS i sensu opłacania przeróżnych składek (które jak była mowa na wstępie są główną barierą rozwoju naszego kraju) warto byłoby się chyba zastanowić nad zmniejszeniem stawki dla wszystkich przedsiębiorców (do wysokość preferencyjnej składki ZUS), jeśli nie jej całkowitej likwidacji.
Na zakończenie warto przytoczyć dwie najnowsze interpretacje ZUS w zakresie preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie ze stanowiskiem Zakładu – Informatyk na etacie zajmujący się serwisem sprzętu komputerowego i prowadzący jednocześnie własną działalność gospodarczą wykonuje dwie różne czynności – sprzedaje bowiem byłemu pracodawcy oprogramowanie i zarządza jego serwerami, a jednocześnie prowadzi własną firmę. Może zatem w takiej sytuacji opłacać preferencyjne składki ZUS. Jednocześnie prowadzenie zagranicznej działalności nie wyklucza prawa do niższych składek w Polsce – sygn. spraw DI/100000/451/610/2013 oraz WPI/200000/451/581/2013.
