Piramida finansowa
Piramida finansowa to nielegalne działania inwestycyjne, w których ich organizatorzy obiecują wysokie i szybkie zyski. Jednak pieniądze te nie pochodzą z rzeczywistego zysku osiągniętego na skutek działań prowadzących przez organizatora. Zwrot następuje z własnych pieniędzy inwestora lub też z pieniędzy wpłaconych przez kolejnych inwestorów, zwabionych tą samą obietnicą. W system piramidy zazwyczaj wpadają nowe przedsiębiorstwa, które w stosunkowo szybkim czasie, chcą uzyskać bardzo wysoki zysk. Zysk uczestnika systemu jest zazwyczaj uzależniony od liczby zwerbowanych osób. Te osoby, które decydują się na udział w systemie otrzymują do zapoznania się i zaakceptowania regulamin, bądź warunki uczestnictwa, po czym wpłacają pieniądze. Podpisując formularz udziału w systemie, uczestnicy akceptują ustalenia regulaminu, z którego wynika wprost, że zysk mogą osiągnąć wyłącznie w przypadku wprowadzania nowych uczestników. Na piramidzie finansowej zyskują tylko osoby, które znajdują się u jej szczytu i wystarczająco wcześnie do niej dołączyły. Większość uczestników piramidy jednak na niej traci. Firma działająca jako piramida finansowa zazwyczaj zataja ryzyko, jakie niesie ze sobą uczestnictwo w piramidzie, rozpowszechnia nieprawdziwe informacje o sytuacji prawnej firmy, nie chce ujawniać informacji na temat swojej strategii, zasłaniając się „tajemnicą handlową” lub też wprowadza w błąd reklamą. Często też taka firma znajduje się na liście ostrzeżeń Komisji Nadzoru Finansowego – listę tę można sprawdzić na stronie internetowej www.knf.gov.pl/. Działalność związana z budowaniem piramid finansowych jest nielegalna w większości krajów świata i Unii Europejskiej, gdzie zakazują jej albo przepisy o nieuczciwej konkurencji, przepisy karne, bądź też przepisy "o praniu brudnych pieniędzy".System konsorcyjny w prawie polskim
Typowym przykładem piramidy finansowej jest system konsorcyjny. W ramach systemu konsorcyjnego tworzona jest grupa, która wpłaca na rzecz konsorcjum pewną kwotę pieniędzy. Część pieniędzy przeznaczana jest na pokrycie kosztów oraz realizację zysku, natomiast pozostała kwota powinna być przeznaczona na przyznanie towarów członkom systemu konsorcyjnego lub udzielenie im pożyczek. Polskie prawo bezwzględnie zakazuje działalności w systemie konsorcyjnym. Zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym zakładanie, prowadzenie, propagowanie systemów promocyjnych o charakterze piramidy, w których konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania korzyści materialnych, zależnych przede wszystkim od wprowadzenia innych osób do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów jest zakazane jako nieuczciwa praktyka rynkowa wprowadzająca w błąd. Organizowanie i prowadzenie działalności w formie systemu konsorcyjnego stanowi więc nieuczciwą praktykę rynkową i jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W przypadku, gdy zgromadzono tą drogą mienie wielkiej wartości kara pozbawienia wolności może wynieść od 6 miesięcy do 8 lat. Należy również pamiętać, że działalność ta może być podstawą do roszczeń cywilnych konsumentów, którzy mogą żądać:
– zaniechania tej praktyki,
– usunięcia skutków tej praktyki,
– złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie,
– naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu,
– zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej, ochroną dziedzictwa narodowego lub ochroną konsumentów.
W sytuacji, gdy konsumentów, których interes został zagrożony lub naruszony, jest 10 lub więcej mogą oni wystąpić z pozwem zbiorowym.
Z kolei z roszczeniami o zaniechanie tej praktyki, złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie oraz zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny mogą również wystąpić:
– Rzecznik Praw Obywatelskich,
– Rzecznik Ubezpieczonych,
– krajowa lub regionalna organizacja, której celem statutowym jest ochrona interesów konsumentów,
– powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów.
Sprzedaż lawinowa
Z piramidą finansową bywa również utożsamiana sprzedaż lawinowa, znana jako forma sprzedaży bezpośredniej. System sprzedaży lawinowej polega na proponowaniu nabywania towarów lub usług z jednoczesnym składaniem nabywcom obietnicy uzyskania korzyści materialnych w zamian za nakłonienie kolejnych osób do dokonania takich samych transakcji, które to osoby uzyskałyby podobne korzyści materialne wskutek nakłonienia następnych osób do udziału w systemie. Generalnie organizowanie systemu sprzedaży lawinowej jest czynem nieuczciwej konkurencji określonym w Ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. W ściśle określonych okolicznościach sprzedaż ta jest jednak dozwolona. Jest to możliwe , gdy produkty lub usługi są sprzedawane po cenie, która nie przekracza w znaczny sposób ich rzeczywistej wartości rynkowej. Ponadto osoba rezygnująca z udziału w systemie sprzedaży lawinowej może odsprzedać organizatorowi systemu towar, materiały informacyjno-instruktażowe, próbki towarów lub zestawów prezentacyjnych, zakupione w ciągu ostatnich 6 miesięcy, za co najmniej 90% ceny, po której je nabyła. Jeżeli choćby jeden z powyższych warunków nie jest spełniony ten, kto organizuje system sprzedaży lawinowej lub takim systemem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W takim przypadku przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może także żądać na drodze postępowania cywilnego:
– zaniechania lub usunięcia skutków sprzedaży lawinowej,
– złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie,
– naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych,
– wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych,
– zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony. Sąd, na wniosek uprawnionego, może orzec również o wyrobach, ich opakowaniach, materiałach reklamowych i innych przedmiotach bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji. W szczególności sąd może orzec ich zniszczenie lub zaliczenie na poczet odszkodowania.
Należy również pamiętać, że ponieważ system ten opiera się na oferowaniu towarów lub usług bezpośrednio klientowi, bardzo często w domu lub w miejscu jego pracy, podlega on przepisom Ustawy z dnia 2 marca 2000r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. z 2000r., Nr 22, poz. 271 ze zm.). W takiej sytuacji konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, poprzez złożenie stosownego oświadczenie na piśmie w terminie 10 dni od zawarcia umowy. Ponadto sprzedawca, zawierając z konsumentem umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, powinien przed jej zawarciem poinformować konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy i wręczyć wzór oświadczenia o odstąpieniu. Zobowiązany jest także wręczyć konsumentowi pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, stwierdzające jej datę i rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę. W przypadku odstąpienia od umowy umowa jest uważana za niezawartą a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań.
