Odpowiedzialność pracownika regulują przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1974r., Nr 24, poz. 141 ze zm.). Odpowiedzialność porządkowa pracownika to konsekwencje nieprzestrzegania ustalonego porządku i dyscypliny pracy, regulaminu pracy, przepisów bhp oraz przepisów przeciwpożarowych, przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Taka odpowiedzialność powstaje między innymi wtedy, gdy pracownik spóźnia się, opuszcza pracę bez uzasadnienia, ma nieusprawiedliwione nieobecności, spożywa alkohol w miejscu pracy lub przychodzi do niej nietrzeźwy, stosuje mobbing wobec innych pracowników, nie przestrzega tajemnicy służbowej itp. Za takie przewinienia pracodawca może zastosować karę upomnienia, nagany lub karę pieniężną.
Pracownik może być ukarany upomnieniem lub naganą za każde przewinienie porządkowe. Karę pieniężną natomiast można wymierzyć tylko za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia oraz stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożycie alkoholu w czasie pracy. Kolejne przewinienia tego samego rodzaju należy karać oddzielnie i nie można zastosować jednocześnie kilku kar porządkowych. Jest to katalog zamknięty i pracodawca nie może stosować kar innych niż wymienione powyżej. Jeśli nałoży inną karę, popełnia wykroczenie i może zapłacić grzywnę. Wysokość kary pieniężnej za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika. Jeżeli pracownik dokona kilka wykroczeń i zostanie mu wymierzonych kilka kar pieniężnych, wówczas łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi za ten okres do wypłaty. Karę porządkową na pracownika nakłada pracodawca i zawiadamia go o tym na piśmie. Odpis pisma składa się do akt pracownika. Kara nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia. Po roku nienagannej pracy karę uważa się za niebyłą a odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa się z akt osobowych.
Odpowiedzialność materialna pracownika wobec pracodawcy ma miejsce wówczas, gdy pracownik wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych wyrządza szkodę pracodawcy. Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności materialnej pracowników: odpowiedzialność za szkody wyrządzone pracodawcy z winy pracownika i odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi.Odpowiedzialność materialna na zasadach ogólnych powstaje z chwilą podpisania umowy o pracy a do jej powstania nie jest potrzebne żadne dodatkowe oświadczenie pracownika.
Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną na zasadach ogólnych wskazanych w przepisach prawa pracy. Jeżeli szkoda powstanie na skutek niewykonywania lub nienależytego wykonywania obowiązków pracowniczych z winy nieumyślnej wówczas pracownik może zostać obciążony odpowiedzialnością za szkodę maksymalnie do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia. Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Jeżeli natomiast szkoda powstała z winy umyślnej a więc gdy pracownik chciał ją wyrządzić lub przewidując możliwość jej wyrządzenia godził się na to, wówczas za szkodę odpowiada w pełnej wysokości. Kwoty te mogą zostać zmniejszone, kiedy pracownik i pracodawca zdecydują się zawrzeć ugodę. Decyzja taka zależy jednak zawsze od woli pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność materialną pracownika oraz wysokość powstałej szkody. Nie można mówić o odpowiedzialności za szkodę, w przypadku, gdy jest ona związana z działalnością pracodawcy lub jest spowodowana działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. Pracownik nie ponosi również odpowiedzialności za szkodę takim w zakresie, w jakim pracodawca lub osoba trzecia przyczynili się do powstania szkody. W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników, każdy z nich ponosi odpowiedzialność stosownie do swojej winy. Jeżeli proporcji takich nie da się ustalić, wtedy wszyscy odpowiadają w częściach równych.
Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi ma miejsce wówczas, gdy pracownikowi powierzono z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się mienie pracodawcy. Mogą to być np. pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, narzędzia, komputer czy samochód.
Pracownik odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w powierzonym mieniu. Aby pracodawca mógł pociągnąć pracownika do odpowiedzialności materialnej, konieczne jest spełnienie warunku prawidłowego powierzenia mienia. Pracownik powinien wiedzieć dokładnie, za jakie mienie i w jakiej ilości ma ponosić odpowiedzialność oraz wyrazić na to zgodę. Zgoda pracownika zawarta jest przeważnie w umowie o odpowiedzialności materialnej. W tym przypadku pracodawca nie musi udowadniać pracownikowi winy, istnieje bowiem domniemanie istnienia winy pracownika w tym zakresie. To pracownik musi udowodnić, że szkoda nastąpiła bez jego winy. Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Do takich przesłanek można również zaliczyć uchybienia w zakresie inwentaryzacji, uchybienia w organizacji i kontroli pracy czy nieodpowiednie warunki lokalowe. W przypadku odpowiedzialności za mienie powierzone pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą z działalności w granicach dopuszczalnego ryzyka. Nie odpowiada również za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia.
Roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej nieumyślnie przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, przedawniają się z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Natomiast roszczenie pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej umyślnie przedawnia się po 3 latach od dnia, w którym poszkodowany pracodawca dowiedział się o szkodzie i jej sprawcy. W każdym przypadku roszczenie odszkodowawcze pracodawcy ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
