Kto ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy?
Świadczenie to przysługuje osobie, która jest niezdolna do pracy i posiada wymagany, w zależności od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy, staż ubezpieczeniowy. Ponadto niezdolność do pracy musi powstać w okresie składkowym lub nieskładkowym albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Należy jednak pamiętać, że ostatni warunek nie dotyczy osób całkowicie niezdolnych do pracy, których okres składkowy i nieskładkowy wynosi 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
Niezdolność do pracy
Pierwszym czynnikiem, który decyduje o przyznaniu przedmiotowej renty jest oczywiście niezdolność do pracy. Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu. Wyróżnia się 2 rodzaje niezdolności do pracy. Całkowita niezdolność do pracy ma miejsce wówczas, gdy osoba utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Z kolei częściowa niezdolność do pracy odnosi się do osoby, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych przez nią kwalifikacji. W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Oceny niezdolności do pracy dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Lekarz orzecznik ocenia niezdolność do pracy, jej stopień a także dokonuje ustaleń dotyczących:
– daty powstania niezdolności do pracy,
– trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy,
– związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,
– trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji,
– celowości przekwalifikowania zawodowego.
ZUS przyznaje rentę na okres niezdolności do pracy, zgodnie ze wskazaniem lekarza orzecznika. Niezdolność do pracy może być orzeczona na okres nie dłuższy niż 5 lat. W przypadku gdy według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, niezdolność może być orzeczona na okres dłuższy. Jeżeli osobie uprawnionej do tego świadczenia przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia określonego wieku emerytalnego orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Jest to jednak możliwe tylko w sytuacji, gdy istnieją podstawy do stwierdzenia dalszej niezdolności do pracy. Osoba niezadowolona z orzeczenia lekarskiego może wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanego, w terminie 14 dni, od dnia doręczenia orzeczenia lekarskiego.
Konieczny jest odpowiedni staż ubezpieczeniowy
Osoba, która stara się o rentę z tytułu niezdolności do pracy musi posiadać odpowiedni okres składkowy i nieskładkowy. Staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania świadczenia uzależniony jest od wieku osoby, w jakim powstała niezdolność do pracy i wynosi:
– 1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
– 2 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,
– 3 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,
– 4 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,
– 5 lat – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.
W przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, wymagany staż powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed powstaniem niezdolności do pracy. Do tego dziesięciolecia nie wlicza się jednak okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej i renty rodzinnej. Należy pamiętać, że odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego nie musi mieć osoba, która została zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat lub w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu szkoły ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub szkoły wyższej, a do dnia powstania niezdolności do pracy miała, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe. Ponadto warunek wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego nie jest wymagany od ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy z powodu skutków wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
Trzeba złożyć wniosek o rentę
Osoba, która chce uzyskać świadczenie z tytułu niezdolności do pracy powinna złożyć stosowny wniosek. Można to zrobić osobiście lub przez pełnomocnika, na piśmie lub ustnie do protokołu. Pisemnie najlepiej zrobić to na odpowiednim formularzu (druk ZUS Rp-1R). Wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy może być zgłoszony u płatnika składek lub w innej jednostce uprawnionej do przyjmowania wniosków, a następnie przekazany do ZUS. Można go złożyć także bezpośrednio w oddziale ZUS, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Wniosek może być również zgłoszony za pośrednictwem Internetu, przez elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS. Należy jednak pamiętać, że dokument składany w takiej formie musi podpisany za pomocą kwalifikowanego e-podpisu posiadającego certyfikat.
Przedmiotowy wniosek powinien zawierać:
– imiona i nazwisko osoby zainteresowanej,
– datę urodzenia,
– imiona rodziców,
– miejsce zamieszkania – zameldowania na pobyt stały,
– adres pobytu i adres do korespondencji (jeżeli są inne niż adres zamieszkania),
– numer PESEL, a jeżeli nie nadano tego numeru – serię i numer dowodu osobistego lub paszportu,
– wskazanie rodzaju świadczenia, o które osoba zainteresowana się ubiega,
– podpis wnioskodawcy, jej pełnomocnika lub osoby upoważnionej do podpisu,
– jeżeli renta ma być przekazywana na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo- kredytowej, należy podać nazwę i adres banku (spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej) oraz numer tego konta,
Do wniosku należy dołączyć:
– kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych – druk ZUS Rp-6,
– dokumenty na potwierdzenie przebytych okresów składkowych i nieskładkowych (świadectwa pracy, legitymację ubezpieczeniową, zaświadczenie szkoły wyższej o programowym toku trwania ukończonych studiów, odpisy aktów urodzenia dzieci),
– zaświadczenie pracodawcy o wysokości osiąganego wynagrodzenia – druk ZUS Rp-7,
– zaświadczenie o stanie zdrowia (formularz ZUS N-9) wydane przez lekarza prowadzącego leczenie, wystawione nie wcześniej niż na miesiąc przed datą złożenia wniosku,
– inną dokumentację medyczną będącą w posiadaniu osoby ubiegającej się o rentę, która może mieć znaczenie dla wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS (historia choroby, karty informacyjne z leczenia szpitalnego, karta badania profilaktycznego, dokumentacja rehabilitacji leczniczej lub zawodowej),
– wywiad zawodowy (formularz ZUS N-10) – ankietę wypełnioną przez płatnika składek,
– kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy – w przypadku, gdy zgłaszany jest wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.
Rodzaje i wysokość renty
Osobie, której niezdolność do pracy została uznana za trwałą, przysługuje renta stała. Jeżeli zaś niezdolność do pracy ma charakter czasowy, wówczas otrzymuje się rentę okresową. Świadczenie przysługuje przez okres wskazany w decyzji ZUS. Po upływie tego okresu ubezpieczony może wystąpić do ZUS z wnioskiem o przedłużenie prawa do renty na dalszy okres. Ewentualne kolejne prawo do renty uzależnione jest od wyniku ustaleń zawartych w orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej. Nie później niż na trzy miesiące przed ustaniem prawa do renty okresowej ZUS zawiadamia osobę zainteresowaną o terminie wstrzymania wypłaty oraz o warunkach przywrócenia prawa do tego świadczenia. Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy ustalana jest jako:
– 24% kwoty bazowej,
– po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, uwzględnieniem pełnych miesięcy,
– po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
– po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia ukończenia przez wnioskodawcę 60 lat, tzw. staż hipotetyczny.
Z kolei renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
