Ustawa została uchwalona przede wszystkim w związku z koniecznością implementacji dyrektywy 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów. Termin transpozycji tej dyrektywy upłynął 12 grudnia 2010 roku. Wobec niedostosowania polskiego prawa do przepisów prawa unijnego Komisja Europejska wniosła 26 czerwca 2012 roku skargę przeciwko Polsce, żądając m.in. nałożenia kary pieniężnej w wysokości 67 314,24 EUR za każdy dzień zwłoki w transpozycji przepisów dyrektywy. Nowa ustawa oznacza, że kara ta już Polsce nie grozi. Poprzednio regulacje dotyczące problematyki gospodarowania odpadami zawarte były w nieobowiązującej już ustawie z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, która była pierwszą w Polsce podstawową regulacją prawną gospodarowania odpadami. Później, przez krótki okres przed wejściem w życie ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, tj. od 1 stycznia 1998 r., obowiązywała ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach. Uchwalona w grudniu 2013 roku ustawa jest więc trzecią ustawą w całości poświęconą problematyce gospodarowania odpadami.
Ustawa z 2001 roku w dniu uchwalenia liczyła 80 artykułów. Po nowelizacjach liczba ta urosła do 102 jednostek redakcyjnych. Nowa ustawa o odpadach zawiera 253 artykuły. Część przyjętych w nowej ustawie rozwiązań stanowi powtórzenie przepisów ustawy z 2001 roku. Mimo tego nowych rozwiązań jest sporo. Wyczerpujące przedstawienie wszystkich zmian oraz ich konsekwencji wymagałoby zapewne opracowania monograficznego. Poniżej przedstawione zostały jedynie wybrane zagadnienia, które nakreślą podstawowe obszary zmian. Poszczególne instytucje nowej ustawy o odpadach będą analizowane w kolejnych wydaniach Portalu Procesowego oraz w biuletynie Zespołu Prawa Ochrony Środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy.
Zmiany podstawowych pojęć
Istotne zmiany podstawowych pojęć prawa odpadów wprowadziła już ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897), wprowadzająca rewolucyjne zmiany w systemie gospodarowania odpadami komunalnymi. Ustawa ta zmieniła model gospodarki odpadami komunalnymi i ustanowiła nowe zasady finansowania, odbierania i zagospodarowania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Dodane zostały wówczas definicje takich pojęć jak bioodpady, ponowne użycie czy przetwarzanie. Nowa ustawa o odpadach dodaje lub modyfikuje m.in. tak kluczowe definicje jak: odpady, gospodarowanie odpadami, gospodarka odpadami, magazynowanie odpadów, pośrednik w obrocie odpadami, sprzedawca odpadów czy zbieranie odpadów.
Produkty uboczne i utrata statusu odpadów
Wprowadzone zostały przepisy odnoszące się do produktów ubocznych oraz przedmiotów i substancji, które utraciły status odpadów.
Otóż przedmiot lub substancja, powstające w wyniku procesu produkcyjnego, którego podstawowym celem nie jest ich produkcja, mogą zostać uznane za produkt uboczny, niebędący odpadem, po spełnieniu wskazanych w ustawie warunków. Uznanie takie ma być dokonywane w formie zgłoszenia. Określone zostały zasady, zgodnie z którymi odpady będą mogły stracić status odpadów.
Uwaga na zapach
Warto zwrócić uwagę na przepisy natury dość ogólnej, które mogą okazać się jednak istotne w praktyce. Nowa ustawa o odpadach wyraźnie stanowi, że gospodarka odpadami powinna być prowadzona w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Gospodarowanie odpadami nie może w szczególności powodować zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin lub zwierząt, nie może powodować uciążliwości przez hałas lub zapach, nie może również wywoływać niekorzystnych skutków dla terenów wiejskich lub miejskich o szczególnym znaczeniu. Zwłaszcza kryterium zapachu może okazać się istotne dla prowadzących działalność, zwłaszcza w związku z trudnościami w obiektywnej ocenie uciążliwości zapachowych, co zresztą stanowiło i nadal stanowi jeden z problemów pojawiających się przy pracach nad ustawą w całości poświęconą temu problemowi. Zmiany dotyczące zezwoleń i innych decyzji związanych z gospodarowaniem odpadami
Zgodnie z przepisami ustawy na transport odpadów nie będzie już wymagane zezwolenie. Zamiast tego minister środowiska w drodze rozporządzenia określi wymagania dla transportu odpadów, w tym dla środków transportu i sposobu transportowania. Zamiast więc uzyskiwania decyzji administracyjnej, konieczne będzie spełnienie określonych rozporządzeniem norm.
Warunki wytwarzania opadów lub gospodarowania odpadami określać będą m.in. następujące decyzje: pozwolenie na wytwarzanie odpadów, pozwolenie zintegrowane, zezwolenie na przetwarzanie odpadów i zezwolenie na zbieranie odpadów. Regulacja pozwolenia na wytwarzanie odpadów została w całości ujęta, obok innych pozwoleń emisyjnych, w ustawie Prawo ochrony środowiska.
Nowa ustawa zrezygnowała z takich instrumentów reglamentacyjnych jak decyzja zatwierdzająca program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, decyzja zatwierdzająca program gospodarki odpadami czy obowiązek złożenia informacji o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi.
Co z pozwoleniami i decyzjami administracyjnymi obecnie posiadanymi przed podmioty gospodarujące odpadami?
Przepisy przejściowe i końcowe nowej ustawy o odpadach regulują kwestie związane z wygaśnięciem decyzji administracyjnych wydanych na podstawie ustawy o odpadach z 2001 r.
W związku z rezygnacją ustawodawcy z tych decyzji jako instrumentu reglamentacyjnego z dniem wejścia w życie nowej ustawy o odpadach wygasają decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi i decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami. Tracą również ważność informacje o wytwarzanych odpadach i o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami, złożone na podstawie ustawy o odpadach z 2001 r.
Pozwolenie na wytwarzanie odpadów wydane na podstawie przepisów ustawy o odpadach z 2001 r. zachowuje ważność na czas, na jaki zostało wydane. W pewnych sytuacjach, w przypadku zmiany klasyfikacji odpadów niebezpiecznych na inne niż niebezpieczne, konieczne będzie jednak dostosowanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów do nowych przepisów, na co ustawodawca wyznaczył termin 2 lat.
Zezwolenia na zbieranie odpadów oraz zezwolenia na odzysk i unieszkodliwanie odpadów wydane na podstawie ustawy o odpadach z 2001 r. zachowują ważność przez czas, na jaki zostały wydane, nie dłużej jednak niż przez dwa lata od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
Z pewnością warto wnikliwie zapoznać się z nowymi przepisami. Pozwoli to dostosować prowadzoną działalność do nowych wymogów i uniknąć ryzyka wygaśnięcia posiadanego pozwolenia lub innej decyzji, w przypadku upływu czasu, na jaki nowe przepisy utrzymują w mocy decyzje wydane na podstawie poprzedniej ustawy o odpadach. Naruszenie przepisów może być teraz surowiej karane, gdyż zmianie uległ sposób ustalania administracyjnych kar pieniężnych. Ujęto je obecnie co do zasady widełkowo, od 5000 PLN, a maksymalna kara może wynieść nawet 1 000 000 PLN za określone naruszenie.
Bartosz Kuraś, Zespół Prawa Ochrony Środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy
