Pojęcie oszustwa ubezpieczeniowego
Zgodnie z przepisem art. 298 § 1 k.k. ten, kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do wypłaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Nie podlega jednak karze ten, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania (por. art. 298 § 2 k.k.).
Podstawą odszkodowań są szkody powstałe w zasadzie na skutek zdarzeń losowych. Celowe spowodowanie zdarzenia nie daje zatem podstaw do wypłaty odszkodowania. W literaturze prawa karnego podkreśla się, że do wyczerpania strony przedmiotowej przepisu nie jest konieczna ani wypłata odszkodowania, ani nawet złożenie przez sprawcę przestępstwa wniosku o taką wypłatę (por. A. Marek, Prawo karne, C. H. Beck, wyd. 8, Warszawa 2007, s. 572-573). Omawiana regulacja nie wymaga zatem doprowadzenia przez sprawcę do wypłaty odszkodowania. Penalizacji (karaniu) podlega samo „powodowanie” zdarzenia będącego podstawą do wypłaty tego odszkodowania. Wśród przykładów takiego zachowania jest celowe zniszczenie pojazdu na skutek zderzenia z drzewem w celu uzyskania odszkodowania z ubezpieczenia Auto Casco. Przykładem takim może być również podpalenie budynku w celu uzyskania odszkodowania z umowy ubezpieczenia nieruchomości od skutków pożaru.
Przedmiot ochrony
Przedmiotem ochrony przepisu art. 298 k.k. jest interes społeczny związany z prawidłowym funkcjonowaniem instytucji ubezpieczenia, jak również interes gospodarczy instytucji ubezpieczeniowych. Ochroną objęte są ubezpieczenia w jak najszerszym zakresie. Mowa o ubezpieczeniach społecznych oraz gospodarczych, przymusowych i dobrowolnych, wynikających z ustawy lub z umowy ubezpieczeniowej a także zawierane przez osoby fizyczne oraz osoby prawne (por. A. Marek, Prawo… op. cit., s. 573).
Cel wyłudzenia odszkodowania
Omawiane tu zabronione zachowanie przejawia się w spowodowaniu zdarzenia w celu uzyskania odszkodowania. Jest to zatem przestępstwo umyślne o charakterze kierunkowym, określane jako dolus directus coloratus (por. A. Marek, Prawo… op. cit., s. 573). Sprawca oszustwa ubezpieczeniowego działa więc z powziętym z góry zamiarem wyłudzenia odszkodowania z instytucji ubezpieczeniowej, co jest ważnym znamieniem omawianego przestępstwa.
Kumulatywna kwalifikacja prawna
Niejednokrotnie zachowanie sprawcy oszustwa ubezpieczeniowego wypełnia znamiona jeszcze innego przestępstwa. Przykładowo, podpalenie domu w celu wyłudzenia odszkodowania może być kwalifikowane także na podstawie art. 163 § 1 pkt 1 k.k. (spowodowanie pożaru), a celowe zniszczenie samochodu podpada pod art. 288 § 1 k.k. (zniszczenie rzeczy). W takich przypadkach zachodzi podstawa do kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu, jeśli czyn ten został popełniony w celu uzyskania odszkodowania (por. A. Marek, Prawo… op. cit., s. 573).
Zgodnie z Kodeksem karnym (art. 11 § 2 i 3) jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. W wypadku tym sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
Podstawa prawna
Art. 11 § 2, art. 11 § 3, art. 163 § 1 pkt 1, art. 288 § 1, art. 298 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 ze zm.).
Literatura
A. Marek, Prawo karne, C. H. BECK, wyd. 8, Warszawa 2007.
