Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu na bezpłatne używanie, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, oddanej mu w tym celu rzeczy.
Stronami zobowiązania są użyczający oraz biorący do używania. Mogą to być zarówno osoby fizyczne jak i prawne a także jednostki nieposiadające osobowości prawnej. Użyczający to najczęściej właściciel rzeczy ale równie dobrze może to być jej posiadacz, np. najemca czy dzierżawca. Cechą charakterystyczną umowy użyczenia jest jej bezpłatność co oznacza, że biorący w używanie nie jest zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia użyczającemu. Jakiekolwiek określenie wynagrodzenia będzie oznaczać, że doszło do zawarcia innej umowy. Użyczenie jest umową jednostronnie zobowiązującą, gdyż zobowiązanym do spełnienia świadczenia jest tylko użyczający. Przedmiotem umowy użyczenia mogą być zarówno rzeczy ruchome jak i nieruchomości. Jej przedmiotem nie mogą natomiast być pieniądze, wtedy bowiem będzie ona kwalifikowana jako pożyczka. Umowa użyczenia może być zawarta w dowolnej formie – pisemnej, ustnej, aktu notarialnego lub czynności konkludentnych (dorozumianych). Głównym obowiązkiem użyczającego jest wydanie rzeczy biorącemu w użyczenie. Rzecz musi być wydana w stanie przydatnym do umówionego użytku. Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Nie ma to zastosowania w sytuacji gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć.
Jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, należy jej używać zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami.
Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej i nie może żądać ich zwrotu od użyczającego. Zwykłe koszty utrzymania rzeczy to wydatki i nakłady pozwalające zachować rzecz w stanie niepogorszonym, utrwalającym jej właściwości i przeznaczenie, np. koszty konserwacji rzeczy, bieżących remontów, drobnych napraw. Ocena, które koszty należy zaliczyć do zwykłych, zależy od okoliczności oraz cech i właściwości konkretnej rzeczy. Jeżeli biorący, bez wyraźnej potrzeby lub korzyści użyczającego albo wbrew jego woli, poczynił inne wydatki i nakłady zobowiązany jest przywrócić stan poprzedni a gdy nie jest to możliwe musi naprawić szkodę. Nie może żądać zwrotu poniesionych kosztów, natomiast może zabrać z powrotem nakłady, o ile może to uczynić bez uszkodzenia rzeczy. Biorący do używania jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, jeżeli używa jej w sposób sprzeczny z umową albo z jej właściwościami lub przeznaczeniem. Podobnie jest w sytuacji, gdy powierza rzecz osobie trzeciej nie mając zgody użyczającego lub nie będąc do tego zmuszony okolicznościami.
Umowa użyczenia może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony.
Umowa użyczenia zawarta na czas oznaczony kończy się wraz z upływem tego terminu. W przypadku zawarcia umowy na czas nieoznaczony użyczenie kończy się, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie, albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić. W takiej sytuacji użyczający może żądać natychmiastowego zwrotu rzeczy, bez konieczności uprzedniego wypowiadania umowy. Umowę użyczenia zawartą na czas nieoznaczony można wypowiedzieć, przy czym terminy wypowiedzenia powinny uwzględniać interesy i sytuację obu stron.
Umowa użyczenia, zawarta nawet na czas oznaczony, może też ulec zakończeniu, gdy:
- biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową, właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy,
- biorący powierza rzecz innej osobie nie będąc do tego upoważniony, ani zmuszony przez okoliczności,
- gdy rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy.
W przypadku zakończenia umowy użyczenia biorący rzecz na używanie powinien zwrócić ją użyczającemu w stanie niepogorszonym. Nie ponosi on odpowiedzialności za zużycie rzeczy w następstwie prawidłowego jej używania. Taki sam obowiązek zwrotu rzeczy ciąży na osobie, której biorący na używanie rzecz powierzył. Jeżeli pomimo sprawowania należytej pieczy nad rzeczą, zostanie ona skradziona lub uszkodzona nie można żądać od niego odszkodowania.
Przedawnienie wzajemnych roszczeń z tytułu zwrotu nakładów biorącego, wad rzeczy oraz odpowiedzialności za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy następuje po roku od dnia zwrotu rzeczy.
