Europejski nakaz zapłaty został wprowadzony Rozporządzeniem (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006r. celem ustanowienia jednolitego, szybkiego i skutecznego mechanizmu dochodzenia roszczeń pieniężnych w całej Unii Europejskiej. Rozporządzenie stosuje się we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, z wyjątkiem Danii.
Należy podkreślić, iż zgodnie z treścią w/w Rozporządzenia postępowanie w sprawie nadania europejskiego nakazu zapłaty stanowi środek dodatkowy i fakultatywny w stosunku do procedur dochodzenia roszczeń bezspornych przewidzianych w prawie krajowym. Wybór europejskiego postępowania jest dopuszczalny tylko i wyłącznie w odniesieniu do spraw cywilnych i handlowych z elementami transgranicznymi (tzn. takich spraw, w których przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w państwie członkowskim Unii Europejskiej innym niż państwo sporu). Poza tym może on zostać wydany jedynie w stosunku do roszczenia o charakterze pieniężnym, o oznaczonej wysokości, które jest wymagalne w chwili wniesienia pozwu. Zakresem Rozporządzenia objęte są zarówno sytuacje, w których sąd polski prowadzi postępowanie uregulowane w rozporządzeniu, ale również sytuacje, w których wykonaniu podlega orzeczenie wydane w tych postępowaniach przez sąd innego państwa.
Europejski nakaz zapłaty, który stał się wykonalny w państwie członkowskim jego wydania, jest uznany i wykonywany w innych państwach członkowskich. W żadnym przypadku sąd polski nie ma uprawnienia do badania legalności lub słuszności takiego nakazu zapłaty wydanego przez sąd zagraniczny.Postępowanie nie wymaga stawienia się przed sądem. Powód musi jedynie złożyć pozew, następnie postępowanie przebiega bez jego udziału. Powód nie musi dokonywać żadnych dodatkowych formalności ani podejmować żadnych działań. W europejskim postępowaniu nakazowym pisma należy składać na określonych formularzach (Rozporządzenie przewiduje stosowanie siedmiu standardowych formularzy) a egzekucja z takiego orzeczenia jest ułatwiona. Wystarczy przedstawić odpis takiego nakazu właściwemu organowi egzekucyjnemu.
W polskim systemie prawnym europejskie postępowanie nakazowe jest uregulowane przez przepisy art. 50515-50520 Kodeksu postępowania cywilnego. Wszczęcie takiego postępowania pozostawiono do decyzji powoda. W przypadku, gdy powód zainicjuje europejskie postępowanie nakazowe, nie stosuje się przepisów o innych postępowaniach odrębnych. Sądami właściwymi do rozpoznania takich spraw są sądy rejonowe i okręgowe, przy czym europejski nakaz zapłaty może wydać także referendarz sądowy. Referendarze sądowi mogą wydawać również zarządzenia. Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym. Na wydanie nakazu sąd ma 30 dni. W toku postępowania sąd rozpatrujący sprawę bada jedynie, czy spełnione są wymogi formalne pozwu i czy pozew wydaje się być uzasadniony – nie dokonuje natomiast pełnej analizy merytorycznej. Dlatego też europejski nakaz zapłaty musi zawierać pouczenie, iż pozwany może zapłacić powodowi kwotę wskazaną w nakazie lub może, w terminie 30 dni, wnieść sprzeciw od tego nakazu. Poza tym w jego treści informuje się pozwanego m.in. o tym, iż nakaz został wydany wyłącznie na podstawie informacji przekazanych przez powoda i niezweryfikowanych przez sąd a w przypadku wniesienia sprzeciwu postępowanie będzie kontynuowane przed właściwymi sądami państwa członkowskiego wydania, zgodnie z przepisami regulującymi zwykłe postępowanie cywilne (chyba, że powód wyraźnie zaznaczył w pozwie, iż w takim przypadku żąda zakończenia postępowania).
Od europejskiego nakazu zapłaty można wnieść sprzeciw, w wyniku czego nakaz traci moc. Możliwe są wówczas dwa rozwiązania. Sąd rozpozna sprawę we właściwym trybie albo, jeśli powód złożył stosowny wniosek, umorzy postępowanie i orzeknie o kosztach, jak w przypadku cofnięcia pozwu. Sprzeciw wnosi się na formularzu F ale dopuszczalny jest także każdy inny sposób, za pomocą którego pozwany wyraża, iż nie zgadza się z doręczonym nakazem. Co ważne, sprzeciw nie wymaga szczegółowego uzasadnienia. Wystarczy zatem zakwestionowanie zasadności roszczenia, natomiast dalsza argumentacja może zostać przedstawiona w kolejnych pismach procesowych. Wniesienie sprzeciwu w terminie powoduje, że dalsze postępowanie odbywa się zgodnie z przepisami krajowymi regulującymi zwykłe postępowanie cywilne, chyba, że powód zażądał jego zakończenia. Oznacza to, że sąd prowadził będzie proces, w trakcie którego możliwe będzie przeprowadzenie postępowania dowodowego odnoszącego się do roszczenia objętego pozwem. W wyniku tego postępowania w sprawie zostanie wydany wyrok rozstrzygający ostatecznie o jego zasadności. Należy pamiętać ze strona przegrywająca proces z reguły ponosi koszty takiego postępowania.
Jeśli jednak 30-dniowy termin na zgłoszenie sprzeciwu minie, wówczas rozpatrzyć należy możliwość złożenia wniosku o ponowne zbadanie europejskiego nakazu zapłaty. Jest to nadzwyczajny środek zaskarżenia, który może zostać wniesiony wyłącznie wówczas, gdy zaistniały wyjątkowe przesłanki, tj., w przypadku, gdy:
- nakaz został doręczony bez potwierdzenia odbioru przez pozwanego,
- doręczenie nie nastąpiło w odpowiednim czasie umożliwiającym pozwanemu przygotowanie się do obrony, bez winy z jego strony,
- pozwany nie miał możliwości sprzeciwienia się roszczeniu z powodu siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności, które były przez niego nie zawinione,
- wydanie nakazu zapłaty było w sposób oczywisty błędne w świetle omawianego rozporządzenia
- miały miejsce inne wyjątkowe okoliczności, przez które w szczególności rozumieć należy oparcie nakazu na nieprawdziwych informacjach zawartych w pozwie.
Wniosek o ponowne zbadanie nakazu przysługuje tylko w wyżej wymienionych sytuacjach, a nakaz utraci moc tylko jeśli sąd uzna, że jego ponowne zbadanie jest uzasadnione.Jeśli natomiast sąd wniosku nie uwzględni, co nastąpi w sytuacji, gdy nie zachodzi żadna z przyczyn opisanych powyżej – w takiej sytuacji nakaz uzyskuje walor prawomocności i stanie się wykonalny.Sąd, który wydał europejski nakaz zapłaty, ma również kompetencje do stwierdzenia z urzędu wykonalności wydanego nakazu zapłaty.Stwierdzenie wykonalności otwiera drogę do wszczęcia w każdym państwie członkowskim egzekucji na podstawie wydanego nakazu.
