Spis treści
Czym się różni testament szczególny od testamentu zwykłego?
Należy wskazać, że testamenty szczególne tym różnią się od zwykłych, że możliwość ich sporządzenia uzależniona jest od wystąpienia określonych w ustawie okoliczności. Nie jest wystarczająca zatem wola spadkodawcy nakierowana na złożenie oświadczenia ostatniej woli, tak jak przy testamentach zwykłych. Zdaniem Sądu Najwyższego, nie ulega wątpliwości, że w myśl art. 952 § 1 k.c. istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy stanowi samodzielną przesłankę uzasadniającą sporządzenie testamentu w formie ustnej. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2000 r., I CKN 408/98)
Kiedy można sporządzić ustny testament?
Zgodnie z art. 952 kodeksu cywilnego jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jednakże w przypadku, gdy przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
W przypadku pierwszej okoliczności, która uzasadnia możliwość sporządzenia ustnego testamentu, tzn. obawy rychłej śmierci spadkodawcy – to należy stwierdzić, że budzi ona wiele kontrowersji w praktyce. Zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze istnieje spór co do ujęcia i charakteru tej przesłanki. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 lutego 2008 r. (sygn. akt I CSK 381/07) uznał, że obawa rychłej śmierci, jako podstawa sporządzenia testamentu ustnego, nie oznacza lęku, czy strachu przed śmiercią odczuwanego przez spadkodawcę. Pojęcie to rozumiane w znaczeniu subiektywnym oznacza świadomość spadkodawcy, że możliwa jest jego rychła śmierć. Jeśli chodzi o stany chorobowe, które nieuchronnie prowadzą do zgonu chorego, to ustawową przesłankę obawy rychłej śmierci można uznać za spełnioną wówczas, gdy w stanie zdrowia następuje nagłe pogorszenie lub pojawiają się nowe rokowania wskazujące na nadzwyczajną bliskość czasową śmierci spadkodawcy. Co więcej, sam fakt śmierci spadkodawcy w krótkim czasie po sporządzeniu testamentu nie jest wystarczający do stwierdzenia istnienia obawy rychłej śmierci w chwili sporządzania testamentu.
Natomiast w odniesieniu do drugiej przesłanki uzasadniającej możliwość sporządzenia ustnego testamentu, czyli szczególnych okoliczności, to należy do nich zaliczyć np. klęski żywiołowe czy też inne zdarzenia dezorganizujące życie zbiorowe. Należy również wskazać, że okoliczności te mogą być również związane ściśle z samą osobą spadkodawcy, zatem może chodzić np. o brak umiejętności pisania.
Na koniec należy zasygnalizować, że Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego zapowiada dużą reformę prawa spadkowego. Zmiany dotyczą między innymi właśnie testamentu ustnego. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego planuje zlikwidować szczególną formę testamentu, jaką jest opisany powyżej testament ustny. Przyczyną takich zmian jest niedostosowanie obowiązujących uregulowań prawnych do rzeczywistości oraz wysoki procent sfałszowanych testamentów wśród testamentów ustnych.
Podstawa prawna:
art. 952 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93)
