Wprowadzenie
Niniejsze rozważania oparte są na założeniu, że kupującym pojazd jest konsument w rozumieniu art. 22 1 k.c. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Do klasy podmiotów, które nie są objęte zakresem nazwy „konsument” nie stosuje się szczególnych zasad odpowiedzialności zawartych w ustawie o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2002 r. nr 141, poz. 1176 ze zm.), zwanej dalej „u.s.w.s.k.”. W przypadku tychże podmiotów można stosować umowne zasady odpowiedzialności w szczególności za wady fizyczne rzeczy. Przeciwnie do tego stanu rzeczy kształtuje się sytuacja prawna konsumentów, którzy objęci są bezwzględnie obowiązującymi (ius cogens) normami przepisów o sprzedaży konsumenckiej.
Istota umowy komisu
Aby zrozumieć reguły odpowiedzialności komisanta tak za wady fizyczne jak i wady prawne pojazdu będącego przedmiotem dalszej sprzedaży (które zostaną omówione z uwzględnieniem stanowiska Sądu Najwyższego), należy zapoznać się z wybranymi przepisami prawa materialnego dotyczącymi umowy komisu, w tym także z przepisami regulującymi stosunek prawny istniejący pomiędzy komisantem (sprzedającym pojazd w imieniu własnym) a komitentem (właścicielem pojazdu).
Przedmiotowo istotne postanowienia (essentialia negotii) umowy komisu, a więc te, bez których umowa nie może dojść do skutku, zawarte zostały w przepisie art. 765 k.c. Zgodnie z Kodeksem cywilnym przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym.
Określenie, że komisant sprzedaje rzecz „w imieniu własnym” wyznacza jego odpowiedzialność za wady sprzedawanej osobie trzeciej rzeczy i stanowi impuls do przyjęcia przezeń podwyższonej staranności przy zawieraniu umowy sprzedaży.
Komisant powinien wydać komitentowi wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, w szczególności powinien przelać na niego wierzytelności, które nabył na jego rachunek. Uprawnienia komitenta są skuteczne także względem wierzycieli komisanta.
Co do odpowiedzialności komisanta należy podnieść, że nie ponosi on odpowiedzialności za ukryte wady fizyczne rzeczy, jak również za jej wady prawne, jeżeli przed zawarciem umowy podał to do wiadomości kupującego. Jednakże wyłączenie odpowiedzialności nie dotyczy wad rzeczy, o których komisant wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.
Do umowy sprzedaży rzeczy ruchomej, zawartej przez komisanta z osobą fizyczną, która nabywa rzecz w celu niezwiązanym z jej działalnością gospodarczą ani zawodową, stosuje się przepisy o sprzedaży konsumenckiej.
Rozważania nad odpowiedzialnością za wady pojazdu
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, na skutek nasilającego się patologicznego zjawiska handlu samochodami pochodzącymi z kradzieży, istnieje wyraźna tendencja do zaostrzania wymogów stawianych m.in. sprzedawcom komisowym. Podwyższenie tych wymagań dotyczy jednak nie tylko rzeczy kradzionych. Zgodnie z argumentacją Sądu Najwyższego wymóg działania ze starannością wyższą, niż obowiązująca nieprofesjonalistów, odnosi się nie tylko do sytuacji, w których mamy do czynienia z samochodami kradzionymi. Także, gdy samochód nie został skradziony, prowadzący komis obowiązany jest do dochowania podwyższonej staranności przy dokonywaniu jego oględzin i badań. Trudno jest uznać, że dopełniono wymogu staranności obowiązującego profesjonalistę w sytuacji, gdy komisant ogranicza się tylko do spisania danych dotyczących samochodu z przedstawionego mu przez komitenta dowodu rejestracyjnego. W ten sposób ryzyko prowadzonej działalności gospodarczej komisant przerzuca na nabywcę – konsumenta, co jest niedopuszczalne (por. uzasadnienie wyroku SN z 6 lutego 2003 r., sygn. akt: IV CKN 1741/00).
W świetle wyżej przywołanego orzeczenia należy uznać za uzasadnione stwierdzenie polegające na przyjęciu, że komisant – przyjmując zlecenie sprzedaży pojazdu w ramach umowy komisu – winien dogłębnie, jako profesjonalista, sprawdzić stan fizyczny tegoż pojazdu oraz jego stan prawny. Mowa tu przede wszystkim o powzięciu rzetelnych informacji co do napraw oraz przeglądów stanu technicznego pojazdu a także informacji dotyczących prawa własności jak i ograniczonych praw rzeczowych, które ewentualnie mogą obciążać owe prawo własności albowiem po stronie sprzedawcy leży odpowiedzialność za wszelkie wady przedmiotu sprzedaży. Jest to ważne w szczególności wówczas, gdy drugą stroną stosunku prawnego, powstałego na podstawie umowy sprzedaży, jest uprawniony do obsługi o podwyższonym poziomie staranności konsument.
Oczywistym jest, że wobec podmiotów niebędących konsumentami komisant ponosi przepisaną w kodeksie (zob. art. 556 i n. w zw. z art. 770 k.c.) odpowiedzialność, jednakowoż odpowiedzialność ta może zostać ograniczona albo wyłączona zgodnie z art. 558 k.c., co nie dotyczy konsumentów. Ograniczenie odpowiedzialności wobec konsumentów dopuszczalne jest wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych, określonych w ustawie (zob. np. art. 10 ust 1 u.s.w.s.k.)
W stosunkach z konsumentami sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową.
W przypadku stwierdzenia niezgodności towaru z umową zgodnie z art. 8 ust. 1 u.s.w.s.k. konsument w pierwszej kolejności może żądać albo wymiany towaru na nowy (bez wad) albo nieodpłatnej naprawy. Wybór zawsze należy do kupującego, sprzedawca nie może – co do zasady – odmówić wskazanemu sposobowi usunięcia niezgodności towaru z umową. Z odmową wymiany możemy się spotkać wtedy, gdy sprzedawca nie dysponuje zapasem danych rzeczy. Gdy sprzedawca w odpowiednim czasie (nie ma tu sztywnego terminu, zależy on raczej od właściwości nabywanego towaru) nie dokona naprawy albo wymiany bądź okażą się one niemożliwe, to wtedy kupujący może skorzystać z innych uprawnień, tj. może zażądać obniżenia ceny, a nawet odstąpić od umowy. Ta ostatnia możliwość nie dotyczy tych przypadków, gdy stwierdzona wada jest nieistotna (art. 8 ust. 4 u.s.w.s.k.). Sprzedawca jedynie nie odpowiada za taką niezgodność, o której kupujący wiedział w momencie transakcji, albo – oceniając rozsądnie – powinien był wiedzieć. Powyżej opisana odpowiedzialność z tytułu niezgodności towaru z umową jest obowiązkowa, co oznacza, że sprzedawca nie może jej z góry wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy z kupującym (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29 kwietnia 2014 r., sygn. akt: I ACa 1382/13).
Należy podnieść, że wymiana towaru konsumpcyjnego przez komisanta w przypadku używanego pojazdu w zasadzie nie znajduje uzasadnienia ze względu na realia stosunków tego rodzaju. W pełni jednak uzasadniony jest jego obowiązek naprawy pojazdu, gdy wykazuje on wady fizyczne. Odstąpienie od umowy przez konsumenta będzie natomiast w pełni uzasadnione w przypadku wady prawnej, o której konsument ten nie powziął wiadomości przed zakupem. Taka wada prawna może się ujawnić w momencie, gdy osoba trzecia występuje do nabywcy (kupca) pojazdu z powództwem ze względu na okoliczność pochodzenia pojazdu z kradzieży. Do zbioru wad prawnych należy również zaliczyć np. przysługujące osobie trzeciej prawo zastawu rejestrowego.
Podstawa prawna
Art. 221, art. 765, art. 766, art. 770, art. 7701 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121).
Art. 8, art. 10 ust. 1 ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2002 r., nr 141, poz. 1176 ze zm.).
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z 6 lutego 2003 r., sygn. akt: IV CKN 1741/00.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29 kwietnia 2014 r., sygn. akt: I ACa 1382/13.
