- Reklama -
niedziela, 17 marca 2024
- Reklama -
Więcej
    Strona głównaPrawoCzym jest sprzedaż z zastrzeżeniem własności?

    Czym jest sprzedaż z zastrzeżeniem własności?

    Regulacja ustawowa

    Kodeks cywilny normuje problematykę zastrzeżenia własności rzeczy sprzedanej w ramach przepisu art. 589 i nast. Zgodnie z art. 589 k.c. Jeżeli sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny, poczytuje się w razie wątpliwości, że przeniesienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym. Brzmienie podanego in extenso przepisu przemawia za uznaniem za słuszne stwierdzenia polegającego na przyjęciu, że podmiot, który w umowie sprzedaży występuje jako sprzedawca, może zastrzec w tejże umowie, że prawo własności przedmiotowej rzeczy zostanie przeniesione (to jest zaktualizuje się skutek rozporządzający czynności prawnej), pod warunkiem, że kupujący zapłaci umówioną cenę.

    Jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana, zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem. Jest ono skuteczne względem wierzycieli kupującego, jeżeli pismo ma datę pewną (art. 590 § 1 k.c.). Należy przy tym podkreślić, iż jeżeli ustawa uzależnia ważność albo określone skutki czynności prawnej od urzędowego poświadczenia daty, poświadczenie takie jest skuteczne także względem osób nieuczestniczących w dokonaniu tej czynności prawnej. Czynność prawna ma datę pewną także w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego, jak również w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza – od daty wzmianki. W razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie datę złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby (zob. art. 81 k.c.).

    W razie zastrzeżenia prawa własności sprzedawca odbierając rzecz może żądać odpowiedniego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie rzeczy (art. 591 k.c.).

    Cel zastrzeżenia własności

    Zastrzeżenie własności przez sprzedawcę ma na celu zabezpieczenie jego wierzytelności o zapłatę ceny. Kupujący, któremu rzecz została wydana, jest z mocy umowy sprzedaży uprawniony do posiadania rzeczy, mimo że nie stał się jeszcze jej właścicielem. Jeżeliby zatem sprzedawca wystąpił przeciwko niemu z roszczeniem windykacyjnym, kupujący może mu przeciwstawić swoje uprawnienie do władania rzeczą. Sytuacja ulega zmianie, gdy kupujący nie uiści ceny w terminie. Sam ten fakt powoduje utratę przez kupującego uprawnienia do władania rzeczą. Wystąpienie zatem zwłoki kupującego w zapłacie ceny umożliwia sprzedawcy odebranie rzeczy, a przez jej odebranie dochodzi do odstąpienia od umowy (zob. uzasadnienie wyroku SN z 16 września 2003 r., sygn. akt: IV CKN 468/01).

    Sytuacja prawna stron

    Zgodnie z orzecznictwem cel zastrzeżenia własności przez sprzedawcę uzasadnia umożliwienie mu odzyskania rzeczy z tej przyczyny, że kupujący nie wywiązał się z obowiązku zapłaty ceny. Możliwość odebrania rzeczy przez sprzedawcę w razie zwłoki kupującego w zapłacie ceny nie eliminuje możliwości skorzystania przez sprzedawcę z innych przysługujących mu środków prawnych, takich jak m.in. możliwość wystąpienia na drogę sądową w celu zaspokojenia roszczenia o zapłatę ceny. Co do zasady należy także podzielić stanowisko, zgodnie z którym przysługujące sprzedawcy w takiej sytuacji środki prawne wzajemnie się wykluczają i – co za tym idzie – sprzedawca, który wystąpił na drogę sądową o zasądzenie zapłaty nieuiszczonej ceny, nie może następnie domagać się wydania mu sprzedanej rzeczy z powołaniem się na zastrzeżenie własności. Zastrzeżenie własności przez sprzedawcę, w braku odmiennego postanowienia w umowie, uważa się za przeniesienie własności na kupującego pod warunkiem zawieszającym (zob. art. 589 k.c.). Skutkiem zastrzeżenia warunku zawieszającego jest pozostanie, do czasu wystąpienia zdarzenia przyszłego i niepewnego, prawa własności rzeczy sprzedanej przy sprzedawcy. Trafnie przy tym sąd podnosi, że warunek odnosi się jedynie do wystąpienia skutku rozporządzającego, a nie do całej umowy sprzedaży. Ujmując tę kwestię inaczej można powiedzieć, że stosunek zobowiązaniowy pomiędzy sprzedawcą a kupującym powstaje w chwili zawarcia umowy sprzedaży, jednak jeden ze skutków dokonanej czynności (przejście własności na kupującego) zostaje odsunięty do czasu spełnienia się warunku (uiszczenia ceny przez nabywcę). W sferze stosunków własnościowych oznacza to, że – także, gdy rzecz została wydana – właścicielem pozostaje sprzedawca, natomiast kupującemu służy jedynie skuteczne względem właściciela prawo władania rzeczą. Przy właścicielu pozostają natomiast inne uprawnienia składające się na treść prawa własności. Jeżeli np. kupujący utraci władztwo nad rzeczą, z roszczeniem windykacyjnym może wystąpić sprzedawca, jako właściciel.

    Rodzi się zatem pytanie, jakie zdarzenie pociągnie za sobą utratę prawa własności przez sprzedawcę. Z całą pewnością można tu wskazać uiszczenie ceny przez kupującego. Stanowi to spełnienie się warunku zawieszającego i wystąpienie skutku rzeczowego – przejścia własności na nabywcę. Drugim zdarzeniem powodującym utratę prawa własności przez sprzedawcę może być nabycie własności przedmiotu umowy przez osobę trzecią działającą w dobrej wierze. Kupujący, będąc w posiadaniu rzeczy, może ją bowiem zbyć przed zapłatą umówionej ceny. Jeżeli nabywca spełnia przesłanki określone w art. 169 k.c., stanie się właścicielem rzeczy pozbawiając tego prawa sprzedawcę. W następnej kolejności wskazać można sytuację, w której nastąpi zniszczenie rzeczy. Niezależnie od przyczyn tego zniszczenia oraz chwili, w której nastąpiło, prawo własności przysługujące sprzedawcy wygaśnie (por. uzasadnienie wyroku SN z 16 września 2003 r., sygn. akt: IV CKN 468/01).

    Zgodnie z powołanym powyżej przepisem art. 169 k.c. jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. Jednakże, gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.

    Nieruchomości

    Z całą stanowczością należy podkreślić, że powyższe rozważania dotyczą wyłącznie tej klasy przedmiotów, które są rzeczami ruchomymi. Zgodnie z art. 157 § 1 k.c. własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Wynika z tego przepisu explicite, że w umowie przeniesienia własności nieruchomości, która wymaga formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności, zastrzeżenie warunku (o jakim mowa w przypadku art. 589 i nast. k.c.) jest niedopuszczalne.

    Podstawa prawna

    Art. 81, art. 157 § 1, art. 169, art. 589, art. 590, art. 591 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121).

    Orzecznictwo

    Wyrok Sądu Najwyższego z 16 września 2003 r., sygn. akt: IV CKN 468/01.

    POWIĄZANE ARTYKUŁY
    - Reklama -

    NAJPOPULARNIEJSZE