Brak świadomości
Zgodnie z treścią art. 425 KC, osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. Powyższy stan zachodzi przede wszystkim wtedy, gdy sprawca szkody jest chory psychicznie lub znajduje się pod wpływem alkoholu czy środków odurzających. Powinniśmy przy tym jednak pamiętać, że kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 r. (sygn. akt IV CSK 7/05), stan wyłączający świadomość to – najogólniej rzecz ujmując – brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sformułowanie art. 82 KC wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.
Ubezwłasnowolnienie a odpowiedzialność za szkodę
Na zakończenie warto przytoczyć słowa A. Rzeteckiej-Gil – „Okoliczność całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia nie ma wpływu na przyjęcie istnienia stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Zwraca się bowiem uwagę, że komentowany przepis może znaleźć zastosowanie wobec osoby, która nie jest ubezwłasnowolniona. Może również zdarzyć się i tak, że przyjmie się poczytalność osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej z powodu choroby psychicznej, jeżeli czynu niedozwolonego dopuściła się, działając z pełnym rozeznaniem, nie będąc w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, np. będąc w bezobjawowym okresie remisji choroby psychicznej. Nie można więc postawić znaku równości pomiędzy zdolnością do czynności prawnych a zdolnością deliktową, czyli pomiędzy faktem ubezwłasnowolnienia a brakiem odpowiedzialności za szkodę.”
Podstawa prawna:
[art. 82, 425 k.c. (Dz.U. z 2014 r. Nr 121 j.t.)]
