Zdolność do dziedziczenia – pojęcie ogólne
Zdolnością do dziedziczenia jest możliwość wejścia w ogół praw oraz obowiązków majątkowych zmarłego. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że zdolność do dziedziczenia stanowi fragment zdolności prawnej, czyli możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego (zob. E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, C. H. Beck, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 37).
Zdolność do dziedziczenia osoby prawnej
W myśl przepisu art. 927 § 1 k.c. może być spadkobiercą osoba prawna, która istnieje w chwili otwarcia spadku (art. 927 § 1 in fine a contrario k.c.). Należy przy tym podkreślić, że ustawodawca uzależnia zdolność dziedziczenia osób prawnych od dwóch czynników. Po pierwsze, mowa o osobie prawnej, a więc podmiocie, wobec którego dokonano wszystkich koniecznych czynności prowadzących do jego powstania w formie ostatecznej, ustawowej. Osobą prawną nie jest spółka kapitałowa w organizacji, gdyż jej wpis do rejestru ma charakter konstytutywny. Po drugie, dana osoba prawna musi istnieć w momencie otwarcia spadku. Zgodnie z art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, spadkobierca zaś nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (zob. art. 925 k.c.).
Sąd Najwyższy rozważał niejednokrotnie kwestię nabycia spadku. Według sądu nabycie spadku przez spadkobiercę (spadkobierców) następuje z mocy prawa z chwilą otwarcia spadku (art. 925 k.c.). Oznacza to, że jeżeli osoba trzecia nie kwestionuje przymiotu spadkobiercy, odpada potrzeba udowodnienia tego przymiotu stwierdzeniem nabycia spadku (zob. uzasadnienie wyroku SN z 26 października 2006 r., sygn. akt: I CSK 178/06).
Osoby prawne – tak państwowe, jak i niepaństwowe – nie mogą nabyć spadku z ustawy. Dziedziczenie ustawowe ma miejsce między osobami powiązanymi węzłami krwi, przysposobienia lub związkiem małżeńskim. Osoba prawna z samej swej istoty w takie związki nie wchodzi. Do kręgu spadkobierców wyjątkowo należą jednak Skarb Państwa i gmina (zob. art. 935 k.c.). Zdolność dziedziczenia posiada także jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną (zob. art. 33 (1) k.c.). W literaturze wskazuje się również, oprócz powyższych rozważań, że polskie prawo przyznaje zdolność dziedziczenia przyszłym osobom prawnym. Mowa o fundacjach ustanowionych w testamencie (zob. E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, C. H. Beck, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 39-40).
Fundacja ustanowiona w testamencie
Zgodnie z przepisem art. 927 § 3 k.c. fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu. Ustawodawca zaliczył tym samym do grona podmiotów mających zdolność do dziedziczenia fundację pod takim warunkiem, że powstanie ona w ciągu dwóch lat od momentu ogłoszenia testamentu. Fundacja, która powstanie po tym terminie, nie może dziedziczyć po fundatorze.
Podstawa prawna
Art. 33 (1), art. 922 § 1, art. 924, art. 925, art. 927, art. 935 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 121).
Literatura
E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, C. H. Beck, Warszawa 2009, wyd. 6.
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z 26 października 2006 r., sygn. akt: I CSK 178/06.
