Podstawowe roszczenia przysługujące właścicielowi
Tytułem krótkiego nawiązania wskazać należy, że istnieją dwa podstawowe typy roszczeń właściciela – roszczenie windykacyjne i roszczenie negatoryjne.
W myśl art. 222 § 1 Ustawy z dnia 25 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (dalej zwanej k.c.) roszczenie windykacyjne polega na tym, że właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
Z kolei roszczenie negatoryjne opisano w art. 222 § 2 k.c., który stanowi, że przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Charakter prawny uzupełniających roszczeń właściciela
Etiologii uzupełniających roszczeń właściciela należy dopatrywać się w celu, jaki spełnia roszczenie windykacyjne, czyli w ochronie wyłącznego uprawnienia właściciela do posiadania rzeczy. Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, nie naprawia ono jednak uszczerbku spowodowanego przez to, że właściciel rzeczy był pozbawiony możności korzystania z niej. Uszczerbek ten wyrównują dopiero roszczenia uzupełniające, czyli roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, roszczenie o zwrot pożytków lub ich równowartości i roszczenie odszkodowawcze. Roszczenia uzupełniające charakteryzują się samodzielnością w stosunku do roszczenia windykacyjnego, tym samym mogą być dochodzone oddzielnie. Mogą być także przedmiotem przelewu, i to niezależnie od prawa własności i roszczenia windykacyjnego. Ponadto roszczenia uzupełniające uzależnione są od subiektywnego czynnika dobrej i złej wiary. (por. E. Gniewiek, Prawo rzeczowe, wyd. 7, Warszawa 2008, str. 120).
Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków i roszczenie odszkodowawcze
Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 13 marca 2014 roku (sygn. akt. I ACa 640/13), wynagrodzenie z art. 224 § 2 i art. 225 k.c. jest niezależne od jakichkolwiek okoliczności ubocznych, ale w tym znaczeniu, że dochodzić go można bez względu na to, czy właściciel, nie korzystając sam z rzeczy, poniósł z tego powodu jakąkolwiek stratę, i niezależnie od tego, czy posiadacz efektywnie korzystał z rzeczy. Jednak wynikająca ze wskazanych przepisów zasada wskazuje na uprawnienie właściciela do wynagrodzenia tylko w zakresie korzystania z rzeczy.
Zaznaczyć należy także, że przepisy art. 224 i n. k.c. mają zastosowanie jedynie do stosunków bezumownych, czyli takich, gdy bez porozumienia zainteresowanych doszło do tego, że rzecz stanowiąca własność jednej osoby znalazła się w posiadaniu innej osoby. Przepisy te nie uchybiają odmiennemu uregulowaniu rozliczeń przez zainteresowanych i tym samym nie mają zastosowania wtedy, gdy do korzystania z rzeczy przez inną osobę aniżeli właściciel dochodzi na podstawie porozumienia tej osoby z właścicielem. W takim wypadku o rozliczeniach decyduje wyraźna treść umowy bądź dająca się wyprowadzić z całokształtu okoliczności towarzyszących zawarciu umowy (zobacz wyrok Sądu Apelacyjnego z Białymstoku z dnia 12 marca 2014 roku, sygn. akt I ACa 816/13).
Definicja złej wiary
Ustawodawca nie precyzuje pojęcia złej wiary. Odnosząc się do dorobku judykatury, przywołać należy tezę wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 września 2013 roku (sygn. akt I ACa 392/13), w którym sąd ten podkreślił, że w złej wierze jest ten, kto wie albo wiedzieć powinien, że prawo własności przysługuje nie jemu, lecz innej osobie. Nie jest przy tym konieczne, by posiadacz miał pewność co do osoby właściciela, dodatkowo popartą ujawnieniem prawa własności w księdze wieczystej urządzonej dla nieruchomości. Wpis prawa własności do księgi wieczystej nie ma przecież charakteru konstytutywnego.
Przedawnienie roszczeń uzupełniających
Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
Podstawa prawna:
Art. 222, art. 224, art. 225, art. 229 Ustawy z dnia 25 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny.
Literatura:
E. Gniewiek, Prawo rzeczowe, wyd. 7, Warszawa 2008.
