Pojęcie konwersji
Konwersja polega na tym, że w miejsce czynności prawnej zamierzonej zostaje substytuowana inna czynność prawna, o ile czynność zamierzona odpowiada wszelkim wymogom zastępczej czynności prawnej. Owa zastępcza czynność prawna umożliwia realizację tego samego albo podobnego celu (por. E Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 82-83).
Zgodnie z literaturą przedmiotu konwersji dokonuje się na podstawie szczególnego przepisu ustawy, który odnosi się do konkretnego stanu faktycznego. Konwersja następuje z mocy samego prawa, a jej rezultat jest ściśle określony przez normę prawną. W prawie spadkowym w odniesieniu do testamentu termin „konwersja” nie jest używany w ścisłym znaczeniu. Jest to podyktowane tym, że do skutku dochodzi ta sama czynność prawna, której dokonano w innej formie (por. E Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 83).
Zastosowanie konwersji w prawie spadkowym
Sąd Najwyższy wielokrotnie rozważał kwestię konwersji w odniesieniu do testamentu allograficznego.
W ramach jednego z orzeczeń sąd wskazał, że nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c., spowodowana niezachowaniem obowiązującego przepisu prawa, może być uznana za okoliczność szczególną w rozumieniu art. 952 § 1 k.c. Oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy może więc zostać potraktowane jako testament ustny (zob. sentencja uchwały Sądu Najwyższego 7 sędziów z 22 marca 1971 r., III CZP 91/70; zob. Także: E Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 83-84).
W celu zrozumienia charakteru prawnego testamentu ustnego oraz testamentu allograficznego należy zapoznać się z regulacją prawną Kodeksu cywilnego, o czym dalej.
W myśl art. 951 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
Powyższa regulacja traktuje o przesłankach powstania testamentu allograficznego. Jest to forma rozrządzenia mortis causa (na wypadek śmierci), która dochodzi do skutku wyłącznie przez złożenie oświadczenia ostatniej woli przed enumeratywnie wymienionymi podmiotami.
Zgodnie z art. 952 § 1 k.c. stanowiącym o testamencie ustnym, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności minimum trzech świadków.
Testament ustny stanowi szczególną formę rozrządzenia na wypadek śmierci. Omawiana instytucja prawna została skonstruowana tak, aby osoba obawiająca się własnej śmierci albo pragnąca dokonać rozrządzenia testamentowego w zupełnie wyjątkowych (wyłączających zastosowanie zwykłej, pisemnej formy testamentu) okolicznościach mogła tego dokonać w możliwie prosty i szybki sposób. Wydaje się, że każdy przypadek powstania testamentu ustnego winien być analizowany odrębnie, ze szczególną skrupulatnością. Postulat ten będzie miał zastosowanie w szczególności przy ustalaniu przesłanki „obawy rychłej śmierci”.
Podstawa prawna:
Art. 951 § 1, 952 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 121).
